Het lijkt gek dat Noord-Korea dreigt met een nucleaire aanval op de VS, maar het is juist is weldoordacht.

Opeens is het weer in het nieuws. De megalomane bedreigingen van Noord-Korea lijken steeds vanuit het niets te komen. Nu weer dreigt het land de Verenigde Staten met een nucleaire aanval. Zo wordt de reputatie van het land weer eens bevestigd: Noord-Korea is even geheimzinnig en gesloten als wreed, irrationeel, onvoorspelbaar en aandachtsgeil.

Dit is het dominante beeld dat de media scheppen van Noord-Korea: belust op militaire en politieke spanningen, bizarre anekdotes en tot de verbeelding sprekende onthullingen uit het mysterieuze koninkrijk houden ze actief een karikatuur van Noord-Korea in leven. Het land, met zijn leider Kim Jong-un als personificatie, wordt in veel artikelen en verslagen neergezet als een onredelijk, impulsief en hebberig kind dat met de grote jongens mee wil spelen. Wanneer dit vervolgens niet mag, schreeuwt het kind om aandacht, doet het zielig en gaat het de jongens pesten. Dit beeld is toe aan vervanging.

Voor alle duidelijkheid: Noord-Korea is geen paradijs. Als laatste stalinistische land dat de Koude Oorlog heeft overleefd kent Noord-Korea, ondanks zijn communistische staatsvorm, een dictatuur met erfopvolging. Het land bekleedt topposities op lijstjes die mensenrechtenschendingen, politieke vervolging, corruptie en ondervoeding bijhouden. Noord-Korea houdt 150 tot 200 duizend van zijn burgers gevangen in concentratiekampen en houdt zijn bevolking in honger en armoede terwijl het nieuwe kernwapens en langeafstandsraketten ontwerpt, geheel in strijd met VN-verdragen.

En dan is er de spanning met dat andere Korea. De Korea’s tekenden zestig jaar geleden een wapenstilstand, maar zijn officieel nog steeds in oorlog. En dat is meer dan slechts een formaliteit. Zowel het zuiden als het noorden erkent de soevereiniteit van zijn tegenpool niet en plant al decennia een annexatie van de overzijde. Vooral Noord-Korea is fanatiek in clandestiene oorlogvoering: sinds 1953 zijn meer dan honderd geheime spionageoperaties, ontvoeringen, aanslagen en pogingen hiertoe op Zuid-Koreaans grondgebied bekend geworden. Afgelopen week dreigde Noord-Korea niet alleen om een nucleaire aanval op de Verenigde Staten uit te voeren, maar ook om Seoel in een zee van vlammen te veranderen.

Noord-Korea’s Unha-3 raket, gelanceerd in december 2012

Die megalomane dreigementen lijken absurd en irrationeel. Noord-Korea mag dan één van de grootste legers ter wereld hebben; het materieel is sterk verouderd, er is te weinig munitie en brandstof om regelmatig te kunnen oefenen en zelfs onder militairen woedt voedselschaarste. Waarom uit het land die dreigementen dan?

Noord-Korea is ongetwijfeld één van de meest gesloten landen ter wereld. Toch komt er meer betrouwbare informatie uit het land naar buiten dan de media soms willen doen geloven. De Arbeiderspers, de staatskrant van Noord-Korea, wordt iedere ochtend online geplaatst. Zuid-Koreaanse en andere media hebben diverse contacten in het noorden met wie ze regelmatig informatie uitwisselen. Verschillende websites die speciaal gewijd zijn aan betrouwbare en kritische analyse van informatie uit Noord-Korea berichten meerdere malen per week interessante feiten en ontwikkelingen. Ten slotte verschaffen satellietbeelden regelmatig exclusieve informatie uit het land.

Toch gaat het vaak mis met de berichtgeving over het land. Dikwijls worden boodschappen uit Noord-Korea verkeerd geïnterpreteerd doordat journalisten en beleidsmakers vertrouwen op Engelse vertalingen van Koreaanse bronnen die achteraf niet blijken te kloppen. Dit gebeurde in februari nog met een Noord-Koreaanse propagandavideo waarin een brandende Amerikaanse stad te zien was. Een Engelse vertaling zei dat de Noord-Koreaan sprak over “het vuur dat ik heb aangestoken”. Het filmpje met deze vertaling haalde het wereldnieuws, terwijl de oorspronkelijke Koreaanse tekst sprak van “de vlammen die zij zelf hebben doen ontbranden”.

Nog zo’n voorbeeld van spraakverwarring. In november 2012 berichtten de Noord-Koreaanse staatsmedia op hun Engelstalige website dat er een grot met de lijken van overleden eenhoorns was ontdekt in Noord-Korea. Het bericht werd snel door de internationale media opgepikt en haalde de websites van prominente kranten als The Guardian, The Atlantic en The Telegraph. Het bleek echter om een vertaalfout te gaan. “Waar het echt om ging was een archeologische ontdekking van de grot waar de ‘kirin’ (een mythologisch Oost-Aziatisch wezen) van koning Tongmyong werd vereerd in vroegere tijden’, legt professor Koreastudies Remco Breuker uit. De vertaalfout werd in eerste instantie gemaakt door Noord-Korea zelf, maar het lezen van het oorspronkelijke Koreaanse nieuwsbericht had de foute berichtgeving kunnen voorkomen.

Er zijn zoveel van dit soort incidenten dat het geen toeval meer is. In maart ging er een Noord-Koreaanse propagandafilm het internet over waarin een Engelstalige stem vertelt dat mensen in de VS zo’n honger hebben dat ze sneeuw moeten eten en afhankelijk zijn van Noord-Koreaanse voedselhulp. Wederom werd het filmpje opgepikt door diverse media, waaronder The Telegraph en the Daily Mail, totdat een week later duidelijk werd dat het om een grap ging en dat de Engelse stem de oorspronkelijke Koreaans gesproken tekst niet volgde. Het illustreert nogmaals dat, wanneer het om Noord-Korea gaat, veel foute informatie klakkeloos wordt overgenomen door de media.

Een steunbetuiging in Pyongyang

Het draagt allemaal bij aan een verkeerd beeld van Noord-Korea. En dat wreekt zich ook in berichtgeving over de Noord-Koreaanse dreigementen.

Het Noord-Koreaanse leger is enorm, maar zal in een strijd met het Zuid-Koreaanse en/of Amerikaanse leger uiteindelijk het onderspit delven. Zelfs met chemische wapens, langeafstandsraketten en kernwapens zal een tweede Koreaanse Oorlog het einde van Noord-Korea betekenen.

Wat onderbelicht blijft is dat Noord-Korea dit ook weet. Bijna alle bedreigingen die Noord-Korea doet, dienen dan ook een ander doel dan een daadwerkelijke aanval: ze moeten de nationale veiligheid te bevorderen. Het enorme militaire en nucleaire programma is helemaal niet bedoeld om een oorlog mee te winnen, maar om er één mee te voorkomen. Pyongyang weet dat de internationale gemeenschap zijn regime nooit zal accepteren. Wat dat betreft heeft Noord-Korea geleerd van Irak en Libië: regimes die hun massavernietigingswapens opgaven en later vernietigd werden. Dit zal Noord-Korea niet overkomen: bij het uitbreken van een oorlog ligt Seoel, een stad van meer dan 10 miljoen inwoners, binnen 24 uur plat.

Noord-Korea streeft naar iets wat lijkt op het evenwicht dat tijdens de Koude Oorlog bestond tussen de VS en de Sovjet-Unie. Doordat deze landen elkaar volledig konden vernietigen, is het nooit tot een gewapend conflict gekomen. De dreigingen die nu gedaan worden moeten de wereld eraan herinneren waartoe Noord-Korea in staat is – en dit voorkomen. Vanuit die gedachtegang is het heel logisch dat Noord-Korea met kernkoppen geladen langeafstandsraketten wil hebben die Seoel of zelfs Los Angeles kunnen raken. Die zullen een aanval op Noord-Korea eerder voorkomen dan bespoedigen.

Het regime beschouwt het Noord-Koreaanse systeem bovendien – sowieso op korte termijn – als onhervormbaar. Te ingrijpende hervormingen maken het regime instabiel en kunnen het mogelijk ten val brengen. Ook dit weet Pyongyang. Daarom gebruikt het land concentratiekampen en intimidatie tegen zijn eigen volk en militaire dreigementen tegen de rest van de wereld om de eigen positie veilig te stellen. Het regime ontleent zijn legitimiteit grotendeels aan een opgeklopte existentiële bedreiging door Seoel en Washington. Deze op veiligheid en overleving gebrande koers is weliswaar niet fraai, maar verre van irrationeel. Binnen het regime bestaan verschillende stromingen, maar wat betreft de huidige dreigementen schaart heel Noord-Korea zich (in ieder geval publiekelijk) vierkant achter Kim Jong-un.

Kim Jong-un met pistool

De zogenaamde onvoorspelbaarheid van Noord-Korea moeten we daarom nuanceren. Veel dreigementen zijn bedoeld om de wereld eraan te herinneren wat er kan gebeuren als de soevereiniteit van Noord-Korea niet wordt gerespecteerd. De nieuwste hebben te maken met de militaire oefeningen van de Zuid-Koreaanse en Amerikaanse legers bij de Noord-Koreaanse grens. Deze oefeningen worden als een provocatie gezien. Dit is niet raar: er wordt een militaire invasie van Noord-Korea gesimuleerd en de oefeningen zijn door de VS een “afschrikkingsmissie” genoemd. Ook de VN-sancties werken als olie op het vuur. Toen Noord-Korea in december 2012 een raket lanceerde, legden de VN het land nieuwe sancties op. Noord-Korea zag dit als een schending van haar soevereiniteit (een interpretatie van sancties die het land consequent handhaaft) en deed een maand later een nucleaire test, waarna opnieuw sancties volgden. Dat dit de wereld verraste, toont vooral een gebrekkig historisch besef: de twee eerdere nucleaire tests in 2006 en 2009 werden voorafgegaan door exact hetzelfde patroon. Ook de wapenstilstand van 1953, die Noord-Korea in maart opzegde, is sinds 1994 al zes keer eerder door Pyongyang opgezegd.

Laten we ook niet vergeten dat Noord-Korea niet het enige land is dat bedreigingen uit. Door de jaren heen hebben de VS zes keer gedreigd met een nucleaire aanval. Voordat Noord-Korea in maart dreigde om Zuid-Korea preventief aan te vallen, had Zuid-Korea een maand eerder hetzelfde dreigement richting Pyongyang geuit. De crisis op het Koreaanse schiereiland is dan ook een dynamiek waarin de VS, Zuid-Korea en andere landen ook verantwoordelijkheid dragen – een verantwoordelijkheid die zelden erkend wordt. Wanneer je als verarmd en verketterd regime, dat bovendien volledig van China afhankelijk is voor voedsel, brandstof en andere producten, zulke dreigementen van Washington en Seoel voor je kiezen krijgt, blijven weinig opties over. Hervormen wil Pyongjang niet. Blijft over een een afschrikwekkende strategie.

Wanneer we snappen dat Noord-Korea een wreed maar rationeel, voorspelbaar land is dat er vooral op gebrand is zijn veiligheid en soevereiniteit te verdedigen, is het mogelijk met het land in gesprek te gaan – iets wat momenteel nauwelijks gebeurt. Wanneer Noord-Korea als een serieus te nemen gesprekspartner wordt behandeld is het nog steeds niet makkelijk om de spanningen op het Koreaanse schiereiland op te lossen, maar de kans wordt groter.

Dit artikel verscheen op zaterdag 6 april 2013 in de Volkskrant.