‘We weten niet wanneer de vulkaan kan uitbarsten’

De Amerikaanse promovenda Kayla Iacovino keerde vorige maand terug uit het meest gesloten land ter wereld. Ze deed onderzoek op de Noord-Koreaanse vulkaan de Paektusan. Deze staat half in China en half in Noord-Korea, maar nog niet eerder werden buitenlanders toegelaten tot de Noord-Koreaanse zijde.

Staat de Paektusan op uitbarsten?

‘Zelfs met de beste apparatuur weten we niet wanneer een vulkaan zal uitbarsten. De vulkaan is nog steeds actief, dus het kan zeker gebeuren.’

Kayla Iacovino

Er is weinig bekend over de Paektusan. Wat komen we te weten door jullie onderzoek?

‘Wij hebben seismometers, apparaten die bewegingen onder de vulkaan registreren en doorsturen, geplaatst om meer informatie te krijgen over de structuur van de vulkaan. Hierdoor kunnen we bepalen wat de staat van de vulkaan is en welke mogelijke gevolgen een uitbarsting kan hebben. Een nieuwe uitbarsting kan enorme overstromingen in China en Noord-Korea veroorzaken. Maanden erna kunnen modderstromen van tientallen kilometers nog een spoor van vernieling achterlaten. Ook doen we onderzoek naar de Millenniumuitbarsting, de op één na grootste uitbarsting uit de recente geschiedenis. We hebben monsters genomen waarmee we het verloop en de klimaatgevolgen van deze uitbarsting kunnen bepalen.’

‘Het belangrijkste dat wij met deze expeditie hebben bereikt is het plaatsen van de seismometers en het opzetten van een samenwerkingsverband met de Noord-Koreanen. De komende maanden komen de eerste data binnen. Deze “wetenschapsdiplomatie” kan een stap zijn om Noord-Korea op meerdere vlakken uit haar isolement te trekken.’

Noord-Korea is een land met een bijzondere reputatie. Op welke manier verschilt het land van plekken waar u eerder onderzoek hebt gedaan?

‘Wat het land zo uniek maakt, is dat we sterk afhankelijk waren van de Noord-Koreanen. Normaal doe ik zelfstandig veldonderzoek, waarbij ik alles plan, weet waar ik heenga en zelf het overzicht bewaar. Nu werden we door onze gidsen van plaats naar plaats geleid. Dit was soms ongemakkelijk, maar de Noord-Koreanen waren zeer behulpzaam en gaven ons opvallend veel vrijheden. Zo verbaasde het mij dat wij vrijwel overal foto’s mochten nemen.’

Toeristen kunnen alleen naar Noord-Korea met strak geregisseerde tours. Werden jullie gehinderd tijdens jullie onderzoek?

‘Er waren beperkingen, maar ons onderzoek liep hierdoor geen schade op. Zo mocht ik niet mee toen de andere onderzoekers een Noord-Koreaans woonhuis bezochten omdat ik Amerikaans ben. Verder werden we geheel vrij gelaten.’

‘De Amerikaanse en Britse beperkingen zorgden voor meer problemen. We wilden apparatuur meenemen waarmee we de inhoud van de vulkaan beter in kaart konden brengen, maar dit werd door VN-sancties onmogelijk gemaakt. De apparatuur is namelijk ook te gebruiken voor nucleair onderzoek. De expeditie stond eigenlijk voor vorig jaar gepland, maar ging niet door omdat we geen toestemming kregen om de seismometers Noord-Korea in te brengen. We hadden enkele dagen voordat we op het vliegtuig stapten nog twijfels of we zouden gaan.’

Het Hemelmeer

De Paektusan is een heilige plek voor Noord-Koreanen. Wat merkten jullie daarvan?

‘We zagen veel Noord-Koreaanse toeristen. Onze gidsen toonden ons de plek waar Kim Jong-il geboren zou zijn. Ook was er een enorme trap van de top van de vulkaan naar het meer in de krater aangelegd. Deze trap was volgens de gidsen een geschenk van Kim Jong-il aan het volk.’

Wat waren die Noord-Koreaanse wetenschappers voor mensen?

‘De geologen weten goed waar ze mee bezig zijn. Ze missen echter toegang tot de nieuwste kennis en technologie. Zij stuurden ons een lijst met artikelen die ze graag wilden hebben. Op de lijst stond geen enkel artikel van na 2003. Zij weten dus niet eens van het bestaan van nieuwere studies af! Ook wilden zij toegang tot de satellietdata van NASA, terwijl je hier niet meer dan een internetverbinding voor nodig hebt. Dat hebben ze echter niet in Noord-Korea.’

‘De samenwerking verliep uitstekend. Na afloop was er een workshop waarin wij en de Noord-Koreanen onze onderzoeksresultaten aan elkaar presenteerden. Wij hebben de Noord-Koreanen uitgenodigd in het Verenigd Koninkrijk. Dat is goed voor de samenwerking en we kunnen hen vertrouwd maken met de nieuwste technologie.’

Een eerdere versie van dit artikel werd gepubliceerd in de Volkskrant van 18 september 2013.

Kijk goed naar het officiële portret van Noord-Koreaanse presidenten Kim Il-sung en Kim Jong-il. Achter de twee voormalige communistische leiders is nog iets afgebeeld. Dit is de Paektusan, een vervaarlijke vulkaan die half in China en half in Noord-Korea ligt. Onlangs kreeg een team Brits-Amerikaanse wetenschappers als eerste buitenlandse onderzoekers toegang tot het gebied rondom de vulkaan om veldonderzoek te verrichten, meldt Science.

Reden voor de expeditie is dat sinds enkele jaren verschillende wetenschappers hun bezorgdheid uiten over het gevaar van een nieuwe uitbarsting van de Paektusan binnen afzienbare tijd. De laatste, kleinschalige uitbarsting van de vulkaan vond plaats in 1903. Er wordt geschat dat een nieuwe uitbarsting tien tot honderd keer meer schade kan veroorzaken dan de uitbarsting van de IJslandse vulkaan Eyjafjallajökull in 2010. De grootste dreiging wordt gevormd door de 2 miljard water in het Hemelmeer, wat bij een uitbarsting tot zeer ernstige overstromingen zou leiden.

Al sinds 1999 signaleren wetenschappers in een Chinees onderzoekscentrum bij de Noord-Koreaanse grens hervatte activiteit van de vulkaan. Hun data suggereren dat seismische activiteit, aardverschuivingen en gasuitstoten zijn toegenomen. Dit kan er volgens onderzoekers op duiden dat de magmakamer van de vulkaan zich opnieuw aan het vullen is. Een uitbarsting zou dreigen. Een analyse van vrijgekomen gassen lijkt deze vermoedens te bevestigen. Er kan echter moeilijk iets met zekerheid gezegd worden, omdat buitenlandse onderzoekers niet tot de Noord-Koreaanse zijde werden toegelaten – tot nu dus.

Seismoloog James Hammond van het Imperial College te Londen kreeg met twee collega’s toestemming om een week met een team van Noord-Koreaanse geologen onderzoek te doen rondom de Paektusan. In het nog altijd vrijwel boomloze landschap verzamelden zij in de geringe tijd die zij hadden zo veel mogelijk bodemmonsters en andere data. Ook voeren zij met een motorboot over het meer dat de caldera, de kenmerkende krater bovenop de vulkaan, heeft gevuld. Hier analyseerden zij vulkanische gassen die richting het wateroppervlak bubbelen.

Tijdens de expeditie plaatsten Hammond en zijn collega’s zes seismometers ten oosten van de vulkaan. Die zullen alle verdachte bewegingen onder de vulkaan analyseren en doorsturen. Ook registreren ze seismische golven die vanuit de omgeving door het binnenste van de Paektusan bewegen. Met deze informatie kan Hammond de magmakamer en omliggende rotsen deels in kaart brengen, waardoor meer over de structuur en potentiële dreiging van de vulkaan bekend wordt.

De zorgen rondom de vulkaan komen niet uit de lucht vallen: vlak voor het jaar 1000 veroorzaakte de vulkaan de op één na zwaarste uitbarsting uit de recente geschiedenis, slechts overtroffen door de beruchte uitbarsting van de Tambora in 1815 die voor “het jaar zonder zomer” in Noord-Europa zorgde. Al in 2011 vond er daarom een zeldzame ontmoeting tussen Noord- en Zuid-Koreaanse vulkanologen in Zuid-Korea plaats. Zuid-Koreaanse en andere wetenschappers kregen tot nu toe echter geen toegang tot Noord-Korea om ter plekke onderzoek te doen.

Het Hemelmeer

Wel ging er een moeizame voorgeschiedenis aan de expeditie vooraf. Al in 2011 werd Hammond uitgenodigd door een Noord-Koreaanse organisatie die zich richt op technologisch onderzoek. Pas twee jaar later kon hij vertrekken, vanwege problemen met de financiering en met de VN-sancties die tegen het land gelden.

Het gebied rondom de vulkaan heeft een bijzondere plek binnen de Noord-Koreaanse cultuur. Volgens Koreaanse mythologie zou in 2333 voor Christus Dangun, de kleinzoon van de Hemelgod, hier zijn neergedaald om Korea en het Koreaanse volk te stichten. In Noord-Korea staat het gebergte symbool voor de guerrillastrijd die stichter en guerrillastrijder Kim Il-sung voerde tegen de Japanse kolonisator. Het geldt officieel als de geboorteplaats van de vorige leider Kim Jong-il, hoewel Russische bronnen aantonen dat hij eigenlijk in een kamp in Siberië geboren werd. Toen Kim Jong-il in december 2011 stierf, berichtten Noord-Koreaanse staatsmedia dat het ijs bovenop de Paektusan luid kraakte,er  een sneeuwstorm losbarstte en er een rode gloed boven de zogeheten Jong-ilberg oplichtte. De Kimdynastie werd eerder dit jaar door Kim Jong-un de “Paektubloedlijn” genoemd.

De expeditie heeft ook nieuwe historische informatie opgeleverd over de Millenniumuitbarsting van tien eeuwen geleden. Deze uitbarsting blies een aspluim van 50 kilometer hoog de lucht in en creëerde een vijf kilometer brede krater waar zich nu het idyllische Hemelmeer bevindt. Het schoot ongeveer honderd kubieke kilometer vulkanisch gesteente weg waarvan stukken tot in noordelijk Japan, 1200 kilometer verder, zijn teruggevonden.

De onderzoekers noemden het analyseren van een tien meter dikke deken van puimsteen afkomstig van de Millenniumuitbarsting een hoogtepunt van de expeditie. De onderzoekers denken met de gewonnen bodemmonsters te kunnen vaststellen hoe de vulkaanuitbarsting precies verlopen is en wanneer deze exact plaatsvond. Ook kan mogelijk achterhaald worden welke gevolgen de uitbarsting voor het klimaat heeft gehad.

Hoewel de onderzoekers zeer tevreden met de resultaten van de expeditie zijn, geven zij toe dat dit pas een eerste stap was. Het onderzoeksteam hoopt om tijdens toekomstige expedities met meer seismometers de magmakamer in kaart te kunnen brengen en veranderingen in deze kamer te registreren. Volgende zomer willen ze de vulkanische gassen uit het kratermeer analyseren om de taaiheid van het magma te bepalen. Meer taaie magma zou grotere druk opleveren wanneer het eruit moet, waardoor de kans op een gewelddadigere uitbarsting stijgt.

VOLGENDE BLOG: Een interview met Kayla Iacovino, één van de onderzoekers die meeging met de expeditie naar de Paektusan

Een eerdere versie van dit artikel werd op 7 september gepubliceerd in de Volkskrant.