Dat Noord-Korea als criminele paria te boek staat, komt de zuiderburen wel erg goed uit. Zij zijn maar al te graag de bron voor de wildste geruchten, die de hele wereld over gaan.
De toerleidster strooide gul met waarschuwingen. Wij bezochten vanuit Seoel de zwaarst bewaakte grens ter wereld: die tussen Noord- en Zuid-Korea. Doe niets geks, want dat gebruikt Noord-Korea gegarandeerd als propagandamateriaal. Als je naar Noord-Koreaanse militairen wijst, schieten ze. Ze zijn namelijk knettergek! Gelukkig beschermen de dappere Zuid-Koreaanse soldaten je tegen die doorgedraaide communisten. Ze vangen desnoods een kogel voor je op.
Dat was pas geleden. Een jaar eerder was de sfeer aan de andere kant van de grens gemoedelijker. In Noord-Korea werd ik toen eveneens door gidsen en militairen rondgeleid door het grensgebied. Zij vertelden over de Koreaanse Oorlog en de betreurde scheiding van beide Korea’s. We kregen bunkers, foto’s en het wapenstilstandverdrag te zien en werden naar dezelfde grensplaats gebracht. In tegenstelling tot in Zuid-Korea werden we in het noorden niet gefouilleerd. We hoefden in Noord-Korea geen verklaring te ondertekenen dat we ons zouden gedragen. Geen naar woord over hedendaags Zuid-Korea en zijn burgers. Na het grensbezoek werden we naar de souvenirwinkel gebracht.
Zuid-Koreaanse militaire parade
Dit microvoorbeeld past in een breder patroon. De agressieve taal van Noord-Korea over zijn zuiderbuur kennen we nou wel. Minder vaak halen Zuid-Koreaanse berichten en meningen over het noorden de media. Zijn deze wel zo professioneel en objectief als verwacht mag worden van een moderne democratie? De toerleidster uit Seoul hield er een propagandistische toon op na die eerder Noord-Koreaans van aard was. Van de Noord-Koreaanse media, die volledig door de overheid worden gestuurd, verwachten wij niets dan propaganda, leugens en haatzaaierij. De vrije en beschaafde pers van Zuid-Korea leent zich hier niet voor. Of toch wel?
De afgelopen twee jaar, ruwweg sinds Kim Jong-un zijn overleden vader opvolgde, brachten Zuid-Koreaanse media flink wat sensationele en ongefundeerde verhalen. Deze artikelen worden meestal rap door de internationale media overgenomen, die de informatie zelden checken. De Zuid-Koreanen hebben immers toch de beste bronnen omtrent Noord-Korea?
Dat klopt. Maar de meeste Zuid-Koreaanse berichtgeving over Noord-Korea mag dan correct zijn, internationale media pikken er juist de sensationele roddels uit. Buitenlandse journalisten weten vaak niet dat veel Zuid-Koreaanse media er niet voor terugdeinzen onbevestigde geruchten of leugens groots te publiceren.
Bijna 60 procent van krantenlezend Zuid-Korea leest Chosun Ilbo, JoongAng Ilbo of Dong-a Ilbo. Deze kranten, die ook sterk op internet zijn vertegenwoordigd, worden met een acroniem gezamenlijk de Cho-Joong-Dong genoemd, omdat ze een conservatief profiel delen.
De drie kranten, met name marktleider Chosun Ilbo, zijn er door critici in eigen land herhaaldelijk van beschuldigd dat ze hun berichtgeving aanpassen aan het gedachtegoed van de conservatieve en sterk anticommunistische Saenuripartij, die sinds 2007 aan de macht is. Zij besteden relatief vaker positieve aandacht aan de zittende overheid, terwijl zij negatieve verhalen hierover minder brengen. Berichten over Noord-Koreaans geweld en communistische spionnen in Zuid-Korea halen de kolommen wel.
Pornovideo
Zo berichtte Chosun Ilbo in augustus op basis van ‘anonieme Chinese bronnen’ dat Kim Jong-un zijn ex-vriendin Hyon Song-wol had laten executeren omdat die een pornovideo had gemaakt. Ook had ze een bijbel, strikt verboden in Noord-Korea. Nadat de pornovideo was opgedoken op Noord-Koreaanse en Chinese markten zou Kim haar voor het vuurpeloton hebben gezet.
Kim Jong-un en zijn ex-vriendin, Hyun Song-wol
Internationale media namen het bericht over en nog steeds zingt het verhaal rond. Maar de ‘Chinese bronnen’? Onbekend. De pornovideo? Door geen journalist opgespoord. Wel creëerde het verhaal een wereldwijde rel die het Noord-Koreaans regime voor de zoveelste keer in een kwaad daglicht stelt. Dat kwam de Saenuripartij goed uit.
Dit is niet het enige incident. Verschillende media, waaronder Chosun Ilbo, meldden dat Iraanse kernfysici aanwezig waren bij de laatste Noord-Koreaanse kernproef. Zij hadden hier fors voor betaald en de test dus mede gefinancierd. Dit bericht was gebaseerd op ‘anonieme inlichtingenbronnen’. ‘Ondanks alle speculaties zijn er nooit nucleaire banden ontdekt tussen Teheran en Pyongyang’, aldus onderzoeker Sico van der Meer van Instituut Clingendael, die zich specialiseert in de nucleaire programma’s van Noord-Korea en Iran. Suggereren dat deze banden bestaan, schept een dreiging en rechtvaardigt het anticommunistische en militaristische beleid van Zuid-Korea.
De gekleurde Zuid-Koreaanse media zijn niet het enige probleem. Verschillende Zuid-Koreaanse ngo’s en humanitaire organisaties, met name Open Radio for North Korea (ORNK), zijn de bron van wilde geruchten geweest. Nog voor Kim Jong-uns troonsbestijging berichtte ORNK dat Kim plastische chirurgie had ondergaan om meer te lijken op zijn opa Kim Il-sung. De organisatie wist zelfs te melden dat het zes operaties had gekost om de bolle wangen en onderkin te krijgen van de eerste leider van Noord-Korea. Hoewel beide heren zeker op elkaar lijken, is er geen enkel bewijs dat dit echt is gebeurd. Toch namen Britse kranten, van The Telegraph tot Daily Mail het ‘nieuws’ klakkeloos over. ORNK heeft in het verleden de vreemdste verhalen als feiten gebracht, zoals dat Hyon Song-wol niet de ex van Kim Jong-un, maar van zijn vader was. Voorzitter Ha Tae-kyung van ORNK is lid van de Saenuripartij.
Internationale media nemen veel Zuid-Koreaanse nieuwsberichten klakkeloos over. Omdat wereldwijd een beeld heerst van Noord-Korea als agressieve, repressieve, maar ook geheimzinnige natie kan ieder bericht gebaseerd op ‘anonieme bronnen’ potentieel waar zijn. Ook weten veel journalisten niet dat Chosun Ilbo en ORNK bevooroordeeld zijn en andere belangen hebben dan alleen het nieuws brengen. Dong-A Ilbo heeft zelfs een officiële verbintenis met The Times en The New York Times. Door deze constructie helpen veel Zuid-Koreaanse media vreemde berichten over Noord-Korea de wereld in. De internationale media nemen ze doorgaans toch wel over.
De overheid helpt Zuid-Koreanen een handje om hun negatieve beeld van Noord-Korea te handhaven. Volgens de opzettelijk vaag geformuleerde Nationale Veiligheidswet is het strafbaar om sympathie te tonen voor het noorden. Ieder jaar worden tientallen mensen met ‘communistische sympathieën’ aangehouden voor misdaden tegen de staat, soms voor niet meer dan het tweeten van iets positiefs over Noord-Korea. Noord-Koreaanse websites zijn in alle landen te bezoeken, behalve in Zuid-Korea. Ook websites die kritiek uitten op de dienstplicht of de marine werden gecensureerd. Zuid-Korea heeft honderden geschriften als ‘vijandige publicaties’ bestempeld. Dit zijn naast de werken van Kim Il-sung en Kim Jong-il ook kritische romans en boeken van Noam Chomsky. Het luisteren naar Noord-Koreaanse radio is verboden.
Stigmatiseren
In de Zuid-Koreaanse politiek worden linkse politici vaak ‘pro-Noord-Korea’ genoemd. In januari noemde een presentatrice van de grootste Zuid-Koreaanse televisiezender KBS (eigendom van de overheid) de burgemeester van Seoul ‘pro-Noord-Korea’ en ‘een communist’ die nationale belangen schaadt. De linkse parlementariër Lee Seok-ki werd in september gearresteerd omdat hij met een gewapende opstand Korea zou willen helpen herenigen onder Noord-Koreaanse leiding. Dit zijn slechts enkele voorbeelden van een bredere trend in de conservatieve partij om linkse politici te stigmatiseren en te associëren met de aartsvijand – vaak met succes. De Nationale Veiligheidswet werd ingevoerd om communisme te bestrijden. Nu wordt de dreiging van Noord-Korea ingeroepen om critici de mond te snoeren.
Arrestatie van Lee Seok-ki voor samenzwering met Noord-Korea
Zuid-Korea heeft belang bij een internationaal beeld van Noord-Korea als criminele paria, waarmee het officieel nog steeds in oorlog is. Dit beeld is ook niet incorrect. Mensenrechtenschendingen zijn in Noord-Korea zo wijdverspreid dat ze volgens de VN-commissie die hierop toeziet ‘een categorie op zichzelf vormen’. Maar veel Zuid-Koreaanse media, belangenorganisaties en politieke partijen doen er wel graag nog een schepje bovenop. Zo kan Zuid-Korea zich als goedaardig alternatief positioneren. Een tactiek om af te leiden van de maatschappelijke problemen in Zuid-Korea.
Ironisch genoeg putten Noord-Koreaanse staatsmedia vaak uit bestaande misstanden in het zuiden, die ze slechts overdrijven. Zo berichtten ze over het enorme aantal daklozen op straat, de enorme concurrentie op de arbeidsmarkt, het hoge aantal zelfmoorden en discriminatie van gevluchte Noord-Koreanen – allemaal bestaande problemen in Zuid-Korea. In dat opzicht verzinnen deze staatsmedia minder over hun vijand dan de Zuid-Koreaanse en internationale media.
De Franse filosoof Jacques Ellul schreef een halve eeuw geleden al dat propaganda in zowel democratische als autoritaire landen prominent aanwezig is. Het idee dat alleen Noord-Korea aan propaganda doet terwijl andere landen keurige objectieve journalistiek bedrijven, is onzin. Als we een geheimzinnig land als Noord-Korea, waar problemen schreeuwen om een oplossing, willen begrijpen en verbeteren, is niemand gebaat bij leugens en laster. Zeker niet als het noodlijdende Noord-Korea wordt gebruikt voor Zuid-Koreaanse binnenlandse doeleinden.
Een regime dat al drie generaties met ijzeren vuist regeert, een clandestien atoomwapenprogramma heeft en accepteert dat honderdduizenden van zijn bevolking de hongersdood sterven. Een bevolking waarvan honderdduizend mensen in strafkampen verblijven, die afgesloten is van de buitenwereld en die ondervoeding en repressie moet doorstaan: daar hoef je eigenlijk niets bij te verzinnen.
Een eerdere versie van dit artikel verscheen in de Volkskrant van 12 oktober 2013.