In het slaperige Noord-Koreaanse kuststadje Wonsan lijkt op het eerste gezicht weinig aan de hand. Zonaanbidders liggen op het strand en mensen nemen een verfrissende duik in zee, om daarna de opgeviste mosselen op het strand te barbecueën. Maar niets is wat het lijkt. Terwijl Noord-Korea diplomatiek overleg voert met Japan om de sancties tegen Pyongyang te verzachten, maakt Wonsan zich op om de boottochten naar Japan te hervatten.

Het strand van Wonsan

Die tochten waren voorheen schering en inslag en niets symboliseert de betrekkingen tussen Noord-Korea en Japan zo goed als het schip Mangyongbong-92. De 162 meter lange boot voer voorheen continu naar Japan en nam allerlei niet in Noord-Korea verkrijgbare goederen mee terug, zoals eten, alcohol, koelkasten en soms zelfs auto’s. Maar vooral grote stapels Japanse yens werden gretig afgenomen. Omdat de Noord-Koreaanse won al jaren praktisch waardeloos is, geven burgers de voorkeur aan betalen in harde valuta, zoals dollars, euro’s en Japanse yens. Ook was het een van de enige manieren voor Japanners om vrienden en familieleden in Noord-Korea te bezoeken.

Maar in 2006 hield de goederenstroom plotsklaps op. Noord-Korea testte langeafstandraketten, die in de Japanse Zee belandden. Hierna werd een breed sanctiepakket tegen het communistische land ingesteld. Een van de strafmaatregelen was dat de Mangyongbong-92 niet langer mocht uitvaren. Deze maatregel moet duidelijk voelbaar zijn geweest in Noord-Korea. In 2003 werd er volgens het Japanse ministerie van buitenlandse zaken nog voor 22 miljard euro tussen beide landen gehandeld. Na 2010 was de onderlinge handel verwaarloosbaar, een zware dobber voor de al noodlijdende economie van Noord-Korea. De Mangyongbong-92 lag voornamelijk stil in de haven weg te roesten.

Noord-Korea deed onlangs een handreiking naar Japan door een commissie op te zetten die de ontvoering van tientallen Japanse burgers gaat onderzoeken. In de jaren zeventig en tachtig werden meerdere Japanners door Pyongyang gekidnapt om in Noord-Korea spionnen op te leiden en gevoelige informatie te achterhalen. Toen de Japanse premier Junichiro Koizumi in 2002 Pyongyang bezocht, bood toenmalig Noord-Koreaans leider Kim Jong-il zijn excuses aan voor de ontvoeringen en beloofde de vijf nog levende Japanners hun thuisland mochten bezoeken, op voorwaarde dat ze zouden terugkeren naar Noord-Korea.

Kim Jong-il met Junichiro Koizumi in Noord-Korea

Maar de strategie pakte niet uit zoals Kim gehoopt had. Door toe te geven dat Pyongyang schuldig was aan dertien ontvoeringen, wat het regime tot dusver altijd had ontkend, dacht Kim Jong-il dat de sancties tegen Noord-Korea konden worden opgeheven. Japan wees er echter op dat er wel heel wat meer dan dertien burgers onder verdachte omstandigheden van zuidelijk gelegen stranden van Japan waren verdwenen. Tokio liet bovendien weten dat de vijf gerepatrieerde Japanners niet zouden terugkeren naar Noord-Korea.

Hierna verslechterden de betrekkingen. Noord-Korea was boos omdat Japan zich niet aan zijn afspraken hield, terwijl Tokio volhield dat het communistische land nog altijd Japanse staatsburgers gijzelde. De landen onderhouden geen diplomatieke betrekkingen, waardoor jarenlang nauwelijks met elkaar gesproken werd. De voornaamste communicatie bestond uit Japanse veroordelingen van controversiële Noord-Koreaanse acties, zoals atoomproeven, rakettests en dreigementen een oorlog te ontketenen.

Nu lijken de onderlinge banden langzaamaan te verbeteren. Japan en Noord-Korea voerden vorige week overleg in Beijing. Tokio heeft beloofd Noord-Korea te belonen als het open kaart speelt over wat er in de jaren zeventig en tachtig is gebeurd. Vrijdag versoepelde Japan enkele sancties tegen het communistische land op. Op drie vlakken worden de strafmaatregelen versoepeld. Zo is het niet langer verboden voor Noord-Koreanen om naar Japan te gaan en wordt het voor Japanners en etnische Koreanen in Japan makkelijker om naar Noord-Korea te reizen. Ook de hoeveelheid geld die mag worden meegenomen naar Noord-Korea is verhoogd. Daarnaast is besloten dat sommige schepen die varen onder Noord-Koreaanse vlag havens in Japan mogen aandoen.

Shinzo Abe staat journalisten te woord na bekend te hebben gemaakt de sancties tegen Noord-Korea te versoepelen

Zo mag de Mangyongbong-92 mogelijk dus in sommige gevallen weer uitvaren naar Japan en goederen meenemen naar Noord-Korea, mits de sancties van de Verenigde Naties niet verbieden om deze naar het land te exporteren. In het verleden doken geruchten de kop op dat Noord-Korea raketonderdelen via het schip transporteerde, maar dit kon nooit bewezen worden.

Alle ogen zijn nu gericht op Tokio. Zelfs deze kleine verlichting van de strafmaatregelen is een flinke steun in de rug voor het noodlijdende Noord-Korea. Maar er is nog onduidelijkheid welke beslissing Japan neemt als de conclusies van het Noord-Koreaanse onderzoek naar de ontvoeringen bekend worden gemaakt. Sommige Japanse politici willen dat de Mangyongbong-92 onder geen beding nog mag aanmeren in Japan. Pro-Noord-Koreaanse Japanners willen dat mensen hun familieleden in Noord-Korea kunnen bezoeken en dat etnisch-Koreaanse scholen schoolreisjes naar het communistische land kunnen ondernemen.

Kim Jong-un in een skilift bij Masikryong, vlakbij Wonsan.

Ondertussen hoopt men in Wonsan op betere tijden. Het gebied is helemaal klaar voor een grote stroom aan toeristen. Het skiresort van Masikryong dat vorig jaar met veel bombarie werd gebouwd ligt vlakbij de kuststad. En Pyongyang probeert al jaren de toerismesector te bevorderen, in de hoop kostbare buitenlandse valuta binnen te halen. In Wonsan wachten ze hoopvol op de eerste zichtbare gevolgen van de handreiking van Tokio.

Een eerdere versie van dit artikel verscheen op 2 juli 2014 op de website van De Volkskrant.

De Chinese president Xi Jinping is donderdag in Zuid-Korea aangekomen. Beijing en Seoul hopen de politieke banden aan te halen en de reeds omvangrijke onderlinge handel verder te bevorderen. Het tweedaagse staatsbezoek is een doorn in het oog van de Zuid-Koreaanse aartsvijand Noord-Korea. In de Verenigde Staten en Japan heersen gemengde gevoelens bij de trip van Xi.

Terwijl Xi bij zijn aankomst in Seoul werd onthaald door lachende mensen en versierde straten riep Noord-Korea donderdag dat het communistische land in de toekomst meer raketproeven zal houden. De afgelopen dagen, voorafgaand aan Xi’s bezoek aan het zuiden, testte Noord-Korea drie keer korteafstandraketten. Ook maakte het land onlangs de Zuid-Koreaanse president Park Geun-hye uit voor prostituee en troostmeisje. Ten slotte zinspeelt Pyongyang de afgelopen maanden ook op het uitvoeren van een vierde nucleaire test, wat het land ook op kritiek van zijn enige grote bondgenoot China zou komen te staan.

De roep om aandacht vanuit Pyongyang heeft tot op zekere hoogte effect. Bij gesprekken tussen Xi en Park zal Noord-Korea bovenaan de agenda prijken. Hoewel China openlijk een bondgenoot is van Noord-Korea, hekelt de regering in Beijing het Noord-Koreaanse kernwapenprogramma en het onvermogen van het land om zijn economie te moderniseren.

De keuze van Xi om Zuid-Korea te bezoeken voor het noorden te hebben aangedaan is bijzonder. In het verleden deden Chinese leiders juist eerst hun traditionele communistische bondgenoot aan. Het toont aan dat China meer interesse heeft in het aanhalen van economische betrekkingen met een kapitalistische grootmacht dan het in leven houden van een met kernwapens bewapend stalinistisch regime. Desondanks loopt Xi op eieren om goede banden met beide Korea’s te onderhouden.

Ook heeft de toenadering van China tot Zuid-Korea te maken met de territoriale geschillen die het land met vele buurlanden heeft. Seoul hoort hier niet bij en de publieke opinie over China in Zuid-Korea is over het algemeen positief. Ook heeft Beijing belang bij betere betrekkingen met een bondgenoot van zowel de Verenigde Staten als Japan, twee landen waarmee China op gespannen voet staat. China hekelt de Amerikaanse invloed in Azië en de agressieve politiek van Japan. Mogelijk hoopt de Chinese regering in de toekomst op meer politieke steun vanuit Zuid-Korea ten koste van Washington en Tokio.

Het is niet de eerste keer dat Xi en Park elkaar treffen. Sterker nog, sinds Xi vorig jaar het presidentschap overnam sprak hij niet minder dan vijf keer met zijn Zuid-Koreaanse ambtgenoot. Wel is het de eerste keer dat Xi een bezoek brengt aan Zuid-Korea, waarmee China in de jaren vijftig nog een bloedige oorlog uitvocht toen het zijn bondgenoot Kim Il-sung te hulp schoot. Miljoenen mensen lieten toen het leven en de hele verdere Koude Oorlog waren de banden tussen Beijing en Seoul bar slecht. Dit veranderde na de val van de Berlijnse Muur en de Chinese hervormingen onder president Deng Xiaoping. Sinds China en Zuid-Korea in 1992 diplomatieke betrekkingen aangingen, is de bilaterale handel onophoudelijk gegroeid en zijn de politieke betrekkingen verbeterd.

Nieuwsbericht in Zuid-Korea over de lancering van korteafstandraketten door Noord-Korea, vlak voor het bezoek van Xi

China voert onderhandelingen met Zuid-Korea om een vrijhandelsakkoord aan te gaan, wat de handel nog verder zou bevorderen. China is met een bilaterale handel van 161 miljard euro per jaar de grootste economische partner van Zuid-Korea. Dat is meer dan Seoul gezamenlijk met de VS en Japan aan handel bedrijft. Ook vinden de landen elkaar in hun wederzijdse afkeer van de groeiende militaire ambities en nationalistische politiek van Japan.

Wat Noord-Korea betreft liggen de zaken wat ingewikkelder. China heeft al jaren een afkeer van het Noord-Koreaanse atoomwapenprogramma en de onwil om de economie te hervormen. Analisten denken dat China een unieke invloed over Noord-Korea heeft, omdat Pyongyang volledig van Beijing afhankelijk is voor zijn voortbestaan. Andere landen dringen dan ook vaak bij China aan om deze invloed aan te wenden om Noord-Korea te bewegen tot hervormingen, denuclearisering en verbetering van zijn mensenrechten.

Kim Jong-un met de Chinese vicepresident Li Yuanchao

China vindt deze kritiek oneerlijk. Beijing is bang dat het regime in Pyongyang implodeert, waarna miljoenen Noord-Koreaanse vluchtelingen China in zullen stromen. Ook vreest het land de stationering van Amerikaanse militairen aan de Chinese oostgrens. Die bewaken nu nog de ‘gedemilitariseerde zone’ die tussen Noord- en Zuid-Korea loopt. Ten slotte valt het met de Chinese invloed op Pyongyang wel mee. Noord-Korea weet dat China het regime niet laat vallen en maakt hier dankbaar gebruik van door zich niets aan te trekken van berispingen uit de internationale gemeenschap, inclusief uit China.

Dat China Noord-Korea nog altijd de hand boven het hoofd uit, wordt het land in Zuid-Korea niet in dank afgenomen. Maar de meeste Zuid-Koreanen, onder wie Park, kijken verder en zien vooral voordelen in goede politieke en economische banden met Beijing. Op zijn beurt kan China op kritiek uit Pyongyang rekenen voor het aanhalen van banden met de Noord-Koreaanse nemesis. Maar zowel China als Zuid-Korea zal bij het tellen van zijn knopen concluderen dat goede betrekkingen beide landen meer voor- dan nadelen opleveren.

Een eerdere versie van dit artikel verscheen op 3 juli 2014 op Nu.nl