Op 17 en 18 september vond de conferentie ‘A State of Non-Legitimacy’ plaats aan de Universiteit Leiden, waarbij Noord-Koreaanse vluchtelingen werden uitgenodigd om te spreken over hun ervaringen in het gesloten land. En niet zomaar vluchtelingen: alle sprekers behoorden voor hun exodus tot de elite van Noord-Korea. In Leiden deden zij uit de doeken hoe het in nevelen gehulde regime in Pyongyang nu werkelijk opereert.

Dag 1: De zwarte markt in Noord-Korea kan het regime ten val brengen

Bij aankomst in het Lipsiusgebouw van de Universiteit Leiden kom ik onmiddellijk vast te staan in een rij toegestroomde geïnteresseerden. Snel herken ik vermaarde Noord-Koreadeskundigen uit binnen- en buitenland. Ook veel studenten hebben zich aangemeld voor de conferentie. Vanwege de buitengewoon bijzondere aard van de bijeenkomst zijn alle colleges van de opleiding Koreastudies woensdag en donderdag afgelast.

Het eerste dat opvalt is de strenge beveiliging, die je niet zo snel verwacht op een onderwijsinstelling. Bij de collegezaal wordt van alle deelnemers hun toegangspas en hun paspoort gecontroleerd. Tassen mee de ruimte innemen is uit den boze. Alles om de veiligheid te beschermen van de Noord-Koreaanse oud-eliteleden. Spionnen en huurlingen hebben in het verleden vaker gevluchte Noord-Koreanen afgeperst, aangevallen of zelfs vermoord. Om die reden werd er tijdens het seminar herhaaldelijk op gehamerd dat de identiteiten van de oud-hoogwaardigheidsbekleders niet buiten de muren van de universiteit bekend mochten worden gemaakt.

De conferentie werd in het Koreaans geopend door hoogleraar Koreastudies Remco Breuker. “Ik spreek Koreaans om onze gasten te laten zien dat zij welkom zijn en op gelijke voet met ons staan”, zei Breuker. “Dat wordt nog wel eens vergeten.”

Breuker zei verder te hopen dat de conferentie een keerpunt zal vormen in de beschikbare kennis over het land. “Het is hoog tijd dat het fictieve Noord-Korea dat journalisten, academici en anderen ons voorhouden plaats maakt voor een beeld van het echte Noord-Korea”, aldus Breuker in zijn openingstoespraak. Noord-Korea wordt gezien als een van de meest gesloten landen ter wereld en de kennis die de vluchtelingen met zich meebrengen is voor een groot deel dan ook uniek en baanbrekend van aard.

Desondanks worden de stemmen van Noord-Koreanen bij onderzoek naar het communistische land meestal over het hoofd gezien. “Het is moeilijk om experts te vinden die deze personen betrekken in hun onderzoek. Maar deze stemmen kunnen niet langer worden genegeerd”, zei Breuker. Volgens de hoogleraar krijgen (incorrecte) roddels over Kim Jong Un die zijn ex-vriendin laat executeren nog altijd meer aandacht dan de wel degelijk bestaande mensenrechtenschendingen in het land.

Een ‘leader-based’ planeconomie

De eerste spreker bekleedde een hoge positie binnen de financiële en handelsinstellingen van Noord-Korea. Volgens hem is Noord-Korea een centraal gestuurde planeconomie, maar niet zoals de Sovjet-Unie of China dat ooit waren. Alles in de Noord-Koreaanse economie draait namelijk om de leider en stroomt zijn richting uit. Toen in het verleden het staatshoofd besloot dat Noord-Korea zich moest gaan richten op veeteelt en geitenfokken werden enorme delen van de economie omgegooid om zich hier volledig op te gaan focussen.

Volgens de spreker moeten mensen zich dan ook beseffen dat het doel van de planeconomie niet het welzijn van de Noord-Koreaanse bevolking is. Voordeeltjes voor gewone Noord-Koreanen zijn hooguit mooi meegenomen, maar waar alles om draait is het behouden en vergroten van de macht van de leider en elite. Vrijwel iedere economische beslissing kan met deze motivatie worden verklaard.

De oud-hoogwaardigheidsbekleder benadrukte tevens dat we ook het enorme Noord-Koreaanse leger in dit licht moeten bezien. Wat de staatspropaganda ook zegt, de gigantische militaire investeringen zijn niet bedoeld zodat Noord-Korea zich kan verdedigen tegen dreigingen van de Verenigde Staten en het kapitalistische Zuiden. Ook hier is de primaire drijfveer het vergroten van de macht van de elite.

Om deze reden maakt de spreker een onderscheid tussen twee economieën: de officiële, op de leider gerichte staatseconomie en de ondergrondse op het volk gerichte ‘schaduweconomie’. Laatstgenoemde bestaat uit zwarte markten (jangmadang)die onder meer eten en levensmiddelen verhandelen waarmee de bevolking zichzelf in leven kan houden.

Een staatseconomie als deze is natuurlijk per definitie gepolitiseerd. Noord-Korea heeft vaak de mond vol van economische hervormingen, maar volgens de spreker zullen deze nooit plaatsvinden. Een overgang naar kapitalisme zoals in Oost-Europa of een compromis tussen een plan- en een markteconomie zoals in China en Vietnam is geenszins aan de orde in Noord-Korea.

De economie wordt gerund door twee instellingen, die bekend staan als Office 38 en 39. Deze organisaties zijn puur en alleen gericht op het spekken van de kas van de elite. Geld wordt op talloze manieren binnengehaald, onder meer met de export van goud, paddenstoelen en zink. De leden van deze clubs weten sancties te omzeilen via een netwerk van persoonlijke rekeningen en witwaspraktijken, dat een Noord-Koreaans oud-elitelid laatst uitgebreid beschreef in de Wall Street Journal.

Pyongyang en de provincies

De tweede gastspreker wees op het belangrijke onderscheid tussen Pyongyang en de rest van het land. Pyongyang is een moderne metropool waar drie miljoen mensen wonen en waar alles, van eten tot elektriciteit en stromend water, beter beschikbaar is dan in ‘de provincies’. In zekere zin zijn de inwoners van Pyongyang ‘uitverkorenen’, aldus de spreker, die voor hun loyaliteit beloond worden met het recht om in de hoofdstad te wonen.

De spreker benadrukte verder dat de regerende Koreaanse Arbeiderspartij zo is gestructureerd dat van steden en dorpen tot in de kleinste gehuchten overal partijcomités zijn die de inwoners in de gaten houden. Waar je ook bent, er is altijd wel iemand die toekijkt of je ‘behoorlijk’ leeft. Wat behoorlijk gedrag is wordt bepaald door in hoeverre dit de bestaande ideologie en machtsstructuur dient en niet in gevaar brengt. Kortom, goed is wat de elite en leider versterkt en slecht is wat de macht van de leiding naar de kroon steekt.

De zwarte markt

De laatste vluchteling die woensdag sprak zei dat de illegale, ondergrondse markten in Noord-Korea de kracht hebben om uiteindelijk het bewind van Kim Jong Un tot een einde te brengen. Dit sluit aan bij de these van dit artikel van de voormalige hofdichter van Kim Jong Il, m.i. een van de beste artikelen die in 2013 over Noord-Korea werd geschreven.

De man raadt het Westen af om te onderhandelen of betrekkingen aan te gaan met Pyongyang. “Noord-Korea hanteert een gerichte tactiek om te doen alsof het wil overleggen en bereid is zijn systeem te hervormen”, aldus de spreker. “Maar hierachter zit een bewuste strategie om buitenlands geld binnen te halen, over te komen als een welwillend land en het bestaande systeem te beschermen en te versterken.”

Noord-Korea kent enkele christelijke en boeddhistische groeperingen. Maar deze zijn volgens het voormalige elitelid in werkelijkheid mantelorganisaties die het regime heeft opgezet in de hoop legitimiteit uit te stralen en donateurs aan te trekken. Van zelfs de geringste godsdienstvrijheid is geen sprake in het communistische land. Noord-Korea staat al jaren op nummer één van christenvervolgende landen.

Bovendien is Pyongyang bij besprekingen helemaal niet uit op onderhandelen, aldus de balling. “Noord-Korea ziet deze als een strijd die het land te allen tijde wil winnen. Wie hoopt het regime met druk of beloftes tot veranderingen te bewegen, komt bedrogen uit.”

De man wees erop dat het land zo totalitair is dat zelfs teksten op grafstenen door de heersende Koreaanse Arbeiderspartij goedgekeurd moeten worden. “Er is geen tekst die wordt gedrukt zonder dat het regime deze gecontroleerd heeft.”

Maar er is hoop. Volgens de vluchteling hebben illegale smokkelwaar en ondergrondse markten het noodlijdende volk laten zien dat het Noord-Koreaanse systeem niet perfect is, zoals het propaganda-apparaat beweert. “Het heeft mensen laten zien dat de wereld veel meer te bieden heeft”, zei de man. “Deze bedreiging is zo groot dat het de potentie heeft de dictatuur ten val te brengen.” Hij riep regeringen op te investeren in zwarte markten en onofficiële informatiekanalen.

 

Dag 2: Kim Jong Un als stroman

De tweede dag van de conferentie draaide grotendeels om het onthullen van het centrum waar alle macht in Noord-Korea is geconcentreerd: het Departement van Organisatie en Begeleiding (OGD). Volgens meerdere leden van de voormalige elite heeft de Noord-Koreaanse leider Kim Jong Un nauwelijks echte macht in het communistische land. Nagenoeg alle beslissingen in het land worden genomen door het OGD.

“Je moet het zien als een filmset”, zei een van de oud- hoogwaardigheidsbekleders. “Het OGD is de regisseur en schrijft het volledige script. Kim Jong Un is niets meer dan de belangrijkste acteur.” Hoewel Kim op televisie te zien is bij bezoekjes aan fabrieken en pretparken, bepaalt het OGD het volledige binnen- en buitenlandbeleid van Noord-Korea.

De vluchteling beschreef situaties waar machtige partijfunctionarissen die vele malen ouder zijn dan Kim Jong Un werden gedwongen voor hem te knielen of zich uit te kleden om te gaan zwemmen. Deze acties worden niet gedirigeerd door Kim, maar door het OGD, die het persoonlijke en professionele leven van alle militairen en partijleden controleert. Officieel wordt gekeken of zij zich wel houden aan de ideologie van Songun (Leger eerst), maar in feite is een functionaris goed of slecht naarmate hij de macht van de OGD versterkt dan wel in gevaar brengt.

Het OGD werd opgericht door de vorige leider van het land, Kim Jong Il (r. 1994 – 2011). “Hij was zowel de regisseur als de hoofdrolspeler in het toneelstuk”, zei een oud-elitelid in statig Koreaans. “Zijn zoon erfde deze macht niet, maar dit verklaart wel de enorme invloed die het OGD vandaag de dag uitoefent.”

Van vader op zoon

Met zijn OGD, die steeds meer invloed verwierf, wist Kim Jong Il in de loop der  jaren steeds dichter tot het centrum van de macht door te dringen. Kim zette zijn vrienden, bondgenoten en voormalige klasgenoten, van wie hij wist dat ze onvoorwaardelijk loyaal aan hem waren, op belangrijke posities. Volgens een van de vluchtelingen nam hij eind jaren zeventig, begin jaren tachtig het hoogste leiderschap over Noord-Korea over van zijn vader Kim Il Sung. Terwijl vader Kim het gezicht van het regime bleef, fabrieken en boerderijen mocht bezoeken en buitenlandse staatshoofden mocht ontvangen, lag het echte dagelijkse bestuur van het land in handen van zoon Kim Jong Il en de zijnen.

Zo werd Kim Jong Il de absolute leider van het land, al vanaf de jaren tachtig, tot zijn dood in december 2011. Volgens Jang wist zoon Kim in feite een staatsgreep te plegen en zijn vader aan de kant te schuiven. Overigens spraken Noord-Koreaanse media eind jaren tachtig en begin jaren negentig openlijk over het ‘semi-pensioen’ van vader des vaderlands Kim Il Sung

Op de bijeenkomst vroeg een deelnemer waarom het OGD, als het zoveel macht heeft, daarover geen openheid betracht en louter achter de schermen opereert. “Als bekend wordt wie de echte macht heeft in Noord-Korea, geloven mensen niet meer in de propaganda over Kim Jong Un, die het volledige leven van het volk beheerst”, zei een van de mannen. “Dit kan de macht en stabiliteit van het systeem in gevaar brengen.”

Noord-Korea begon na de Tweede Wereldoorlog als traditionele socialistische maatschappij, maar veranderde volgens een van de vluchtelingen eind jaren zestig in een absolute autocratie. De Noord-Koreaanse geschiedenis valt volgens de sprekers ruwweg in twee perioden uiteen, die vóór en die na 1967. Vanaf dat jaar had Kim Il Sung al zijn potentiële rivaliserende politici en facties gezuiverd, was hij de absolute alleenheerser en bestond het communisme in het land vooral nog op papier.

Het beleid van het OGD en de heersende Koreaanse Arbeiderspartij is er volledig op gericht de macht van het regime in stand te houden en te vergroten, aldus de voormalige hoogwaardigheidsbekleders. “Om die reden wordt iedereen in Noord-Korea, van hoog tot laag, continu in de gaten gehouden en gestraft als hij van de norm afwijkt. Het is geen communistische staat, maar een koninkrijk.”

De sprekers waarschuwden ondernemers donderdag wederom ervoor niet te investeren in Noord-Korea. Het land probeert veel kapitaal aan te trekken, maar uiteindelijk valt er niet op een eerlijke wijze geld te verdienen. Afspraken die worden gemaakt zijn ineens ‘vergeten’, er is geen rechtsstaat en Noord-Koreaanse managers zijn er alleen op uit om in opdracht van de Koreaanse Arbeiderspartij zo veel mogelijk geld aan investeerders te onttrekken. “Veel Chinezen hebben het geprobeerd en zijn hun geld kwijtgeraakt”, zei een spreker. “Noord-Korea is vooral dol op Europese ondernemers, omdat die hun geld investeren zonder vragen te stellen over mensenrechtenschendingen of illegale activiteiten.”

“In het Westen heb je de vrijheid van meningsuiting, van godsdienst en om te gaan en staan waar je wilt”, aldus een van de mannen. “Geen van deze vrijheden bestaan in Noord-Korea. Het volk is geketend als slaven zonder mogelijkheid om in opstand te komen.” In Noord-Korea zitten zo’n honderdduizend mensen gevangen in een strafkamp.

Jang Jin Sung

De conferentie werd afgesloten met een toespraak van Jang Jin Sung, de voormalige hofdichter van de in 2011 overleden leider Kim Jong Il. Hij noemde de toespraak in Leiden de ‘grootste eer van mijn leven’. Hij vertelde over hoe kinderen van 6 jaar al ‘de revolutionaire loopbanen van Kim Il Sung en Kim Jong Il’ op school leerden en over hoe het Noord-Koreaanse regime ondanks sancties en internationaal isolement stand weet te houden.

Maar Jang denkt dat het regime zijn langste tijd heeft gehad. “Nog vijf jaar, zeven hooguit”, zei de dichter. “Ik denk dat mensen die nu in Leiden studeren later kunnen doceren aan universiteiten in het noorden van een herenigd Korea.”

Een toeschouwer vroeg hem vervolgens hoe hij dit zo zeker wist en zei dat hij dit soort voorspellingen ook hoorde na de val van de Sovjet-Unie en de dood van Kim Il Sung. “Na de dood van Kim Il Sung had Kim Jong Il al de volledige macht in handen. Het wegvallen van vader Kim veranderde nauwelijks iets aan de elite in Pyongyang. Dat is sinds de dood van Kim Jong Il wel anders. De eerste scheuren zijn al zichtbaar, bijvoorbeeld met de executie van Kim Jong Uns oom Jang Song Thaek eind 2013”, zei de oud-hofdichter.

Ook Jang benadrukte de macht van de OGD. Volgens hem zijn er fricties binnen de bestaande machtsstructuur, die uiteindelijk het systeem kunnen destabiliseren en ten val brengen. “Onder Kim Jong Il heerste er ook strijd, maar die ging vaak om wie het meest loyaal was aan Kim”, sprak Jang. “Nu strijden facties zelf om de macht.”

Voor hun veiligheid wilden alle vluchtelingen anoniem blijven. Alleen Jang trad in de openbaarheid. Noord-Korea wordt gezien als een van de meest gesloten en repressieve landen ter wereld.

Delen van dit verslag verschenen eerder op 17 en 18 september op de website van het Nederlands Dagblad.