Als de Noord-Koreaanse Lucia Jang tijdens de grote hongersnood van de jaren negentig stiekem naar China reist om eten te halen, schrikt ze van iets opmerkelijks. Terwijl in haar land mensen uitwerpselen afspeuren op zoek naar wat korrels onverteerd voedsel, worden in China de etensresten toegeworpen aan honden. “In dit land krijgen huisdieren beter te eten dan mensen in Chosun”, verzucht Jang.

Jangs memoires De sterren tussen zon en maan (2015) spelen zich af tijdens de Zware Mars, de hongersnood waarin circa een miljoen mensen het leven lieten. Hoewel de schrijnende honger door het hele boek van de pagina’s af spat, is Jangs verhaal bijzonder veelzijdig en laten ze een Noord-Korea gezien dat door op sensatie beluste berichtgeving dikwijls voor lezers verborgen blijft.

Bijzonder is hoe Jang een vrouwelijk perspectief geeft op het leven van een Noord-Koreaans burger en vaan een illegaal in China. Ze maakt het vaak onderbelichte seksisme en ongelijkheid – waarvan de Noord-Koreaanse maatschappij doortrokken is – voelbaar en toont de specifieke uitdagingen en lijdenswegen van een moeder en (zwangere) vrouw. Verreweg de meeste boeken van Noord-Koreaanse vluchtelingen, zoals De aquariums van Pyongyang (2001) van Kang Chol-hwan en Vlucht uit kamp 14 (2012) van Shin Dong-hyuk, zijn door mannen geschreven, waardoor de vrouwelijke ervaring in het communistische land tot nu toe grotendeels onbekend bleef. Gelukkig kunnen we de komende maanden meer memoires van Noord-Koreaanse vrouwen verwachten met het verschijnen van het werk van Hyeonseo Lee in het Nederlands en van Yeonmi Park en van Eunsun Kim in het Engels.

Lucia Jang op het Ottowa International Writers’ Festival

In de jaren dat Jang het introverte Noord-Korea stiekem verruilde voor het veel modernere en vrijere China hield de discriminatie niet op. Werd ze eerst dikwijls in haar vaderland als wegwerpproduct behandeld, ook in China wordt hevig gehandeld in Noord-Koreaanse bruiden (even duur als één varken), prostituees en dwangarbeiders. Dit kwam eerder aan de orde in de van menselijke smart doortrokken dichtbundel Selling my daughter for 100 won van Jang Jin-sung. Ook worden Noord-Koreanen door hun Chinese broeders, die volgens beide overheden “zo nauw als lippen en tanden” zijn, als inferieure, achtergebleven domkoppen gezien – en behandeld. Het feit dat Jang aandacht besteedt aan dit onbekende humanitaire drama op Chinees grondgebied verdient alle lof.

Maar Jangs boek richt zich niet alleen of zelfs hoofdzakelijk op de gruwelen die zij en haar landgenoten hebben moeten doorstaan. Storten de media zich vaak gretig op de bizarre aspecten van het leven in het koninkrijk van Kim Jong-un, de lezer van De sterren tussen zon en maan leert vooral over hoe verbazingwekkend normaal het bestaan van Noord-Koreanen is (zonder dat dit iets af doet aan de heftigheid en absurditeit). Kinderen die elkaar pesten, verliefde pubers die stiekem na schooltijd afspreken, roddelen, waarzeggerij – net als in de rest van de wereld gebeurt dit ook in Noord-Korea. Pogingen om een Alltagsgeschichte van Noord-Koreanen in beeld te brengen werden al eerder ondernomen door onder meer Barbara Demick, maar Jangs aandacht voor haar eigen ‘gewone’ ervaringen als kind en jongvolwassene geven het boek extra zeggingskracht.

Bijzonder programma met Lucia Jang bij Jayu Speaks

Het is bijzonder om te zien hoe de risico’s die ze durft te nemen zowel bijna haar ondergang als uiteindelijk haar redding worden. De wil tot leven die haar drijft wordt treffend als een verzetsdaad tegen het Kimregime neergezet. En hoewel je als lezer soms wenst dat ze wat uitzoomt om de bredere ontwikkelingen in het land te schetsen, is haar persoonlijke relaas zelfs voor een doorgewinterde en belezen Noord-Koreadeskundige interessant en verfrissend leesvoer.

4/5 STERREN

Lucia Jang, De sterren tussen zon en maan. Uitgeverij De Fontein, juni 2015.

Een kortere versie van deze recensie verscheen op 31 augustus 2015 in de NRC-boekenbijlage. Binnenkort op Nieuwsuitnoordkorea.nl: een interview met Lucia Jang!