Op dinsdag lanceerde Noord-Korea een middellangeafstandsraket over Japan. De Hwasong-12 kwam uiteindelijk in de Stille Oceaan terecht. De proef bracht de Noord-Koreaanse militaire dreiging weer helemaal terug in de aandacht. Wat betekent deze lancering en wat kunnen we nu verwachten?
Bij de NOS was ik welkom in podcast De Dag voor een lang gesprek over de militaire dreiging die uitgaat van Noord-Korea, wat er in het land gebeurd en hoe het zit met eventuele onderhandelingen: Noord-Korea weer op het wereldtoneel
In Zuid-Korea wordt een humoristisch praatprogramma ingezet om de geesten rijp te maken voor hereniging met Noord-Korea. „De Kim-familie haat deze show.” Ik bezocht in Seoul voor NRC een opname van Nu onderweg om je te ontmoeten en sprak met de bedenker, producer, presentator en meerdere deelnemers
‘Toen Ho Chi Minh overleed, vonden ze alleen een paar oude schoenen”, vertelt een hoogleraar op een Zuid-Koreaanse tv-set over de gewezen Noord-Vietnamese communistische leider. „De Noord-Koreaanse dictator Kim Il-sung probeerde zich altijd aan Ho te spiegelen, maar was een van de rijkste tirannen van de twintigste eeuw”, zegt de hoogleraar.
In de studio in Goyang, een satellietstad van Seoul, worden opnames gemaakt van het Zuid-Koreaanse tv-programma Nu onderweg om je te ontmoeten, een komisch praatprogramma dat gemaakt wordt met de expliciete doelstelling Noord- en Zuid-Koreanen dichter bij elkaar te brengen. Oeh- en aah-klanken galmen door de studio, waar ondanks het zware onderwerp de gesprekken veelvuldig door gelach en geklap worden onderbroken.
Foto Seokyong Lee/Penta Press
Het is aanstaande vrijdag 9 september precies 74 jaar geleden dat in Pyongyang de ‘Democratische Volksrepubliek Korea’ werd uitgeroepen, zoals Noord-Korea formeel heet. Een paar weken eerder had Zuid-Korea een onafhankelijke staat geproclameerd. Daarmee werd de tweedeling van het schiereiland, die al sinds 1945 een feit was, geïnstitutionaliseerd. Het oorspronkelijke plan was dat uiterlijk 1950 de hereniging zou zijn afgewikkeld, maar zoals we in 2022 kunnen zien is de divisie nog hoogst actueel.
Dat de Koreaanse hereniging nog altijd een verre toekomstdroom lijkt, ligt in ieder geval niet aan Nu onderweg om je te ontmoeten. De energieke show probeert al ruim tien jaar met meerdere formats de Koreaanse harten rijp te maken voor het herenigingsideaal. Meerdere Noord-Koreaanse vluchtelingen die te gast waren in een uitzending prezen het programma – hierdoor zouden Zuid-Koreaanse kijkers hen als echte, volwaardige mensen leren kennen. Noord-Koreaanse ballingen hebben in Zuid-Korea vaak te maken met discriminatie.
De set in de studio doet denken aan Panmunjom, het terrein op de grens tussen beide Korea’s waar onderhandelingen tussen de landen plaatsvinden. De blauwe VN-huisjes zijn nagebouwd en er wapperen vlaggen van de Verenigde Staten, Zuid-Korea en de zogeheten ‘Herenigingsvlag’. Die laatste doet dienst als vervanging van het Noord-Koreaanse dundoek, dat volgens Zuid-Koreaanse wetgeving niet zomaar mag worden opgehangen en op tv uitgezonden.
Op deze maandagmiddag gaat het programma in op de Noord-Koreaanse bijdrage aan de Vietnamoorlog, waarbij een hoogleraar, journalist en een gevluchte Noord-Koreaanse oud-diplomaat zijn aangeschoven. Er is bewust voor gekozen om K-popzanger Kim Jong-min (42) uit te nodigen om mee te praten, al heeft hij geen expertise in Noord-Koreaanse geschiedenis. „Hij kan de rol van de kijker vervullen, als iemand die generieke vragen stelt”, zegt Jang Hee-Jeong (47), schrijver en bedenker van het programma. „Ik wil dat het gesprek flexibel verloopt, het moet een sfeer hebben zoals je met vrienden zou kletsen.”
Terug in de studio vertelt een deskundige: „Noord-Koreanen moesten Vietnamees leren spreken, om zo te verbergen dat het land daar meevocht tegen de Verenigde Staten.” Pyongyang had immers kritiek geleverd op de keuze van Amerika om actief mee te vechten in de Vietnamoorlog en gaf zelf pas in 2018 openlijk toe Noord-Koreanen naar Vietnam te hebben gestuurd. „Zelf kregen de militairen van het propaganda-apparaat te horen dat ze moesten verbergen dat ze Noord-Koreaans waren om te voorkomen dat Amerikaanse soldaten doodsbang voor ze op de vlucht zouden slaan.” Opnieuw gelach en gejoel.
Jonger publiek
Bij gesprekken over straaljagerpiloten regent het al snel referenties aan We Were Soldiers en de nieuwe Top Gun. De regie verlevendigt de opnames vaak met special effects, zoals een babystemmetje voor Kim Jong-un en wat boing- en knalgeluiden bij een grappig moment.
De show heeft openlijk als doel om de hereniging van Noord- en Zuid-Korea te promoten. „Met name onder jongeren is hier weinig interesse voor”, vertelt producer Kim Gun-rae (46). „We hebben de afgelopen jaren veel menselijke verhalen gedeeld. Daar begint hereniging mee. We richten ons nu meer op historische kwesties om het publiek daarmee bekend te maken.”
Een jaar geleden werd de vorm van de show aangepast. „Er keken voorheen vooral zestigers en zeventigplussers naar die familiewortels in Noord-Korea hadden, een kleine groep”, vervolgt Kim. Nu mikken de makers op kijkers tussen de twintig en vijftig. Over in hoeverre dat tot nu toe gelukt is, doen de makers geen uitspraak.
Jang Hee-Jeong Schrijver / Foto: Seokyong Lee/Penta Press
Het originele concept was een echte variety-show, waarin razendsnel gewisseld werd tussen analyses van Noord-Koreaanse tradities, gesprekken met vluchtelingen en spelletjes en sketches. Standaard was een groep van tien tot vijftien Noord-Koreanen te gast, meestal vrouwen, die geïnterviewd werden door een vaak volledig mannelijk presentatoren-team. „We gingen echt in op de Noord-Koreaan als mens en individu, om hen aan Zuid-Koreanen voor te stellen”, aldus Jang. „Aan de hand daarvan kwamen culturele gebruiken, eten en vermaak aan bod.”
Dat leidde vaak tot hilarische scènes, zoals een Noord-Koreaans avondje drank hijsen dat wordt nagespeeld. Wanneer een ‘kameraad’ een shotje soju (Koreaanse rijstlikeur) ad fundum opdrinkt, wordt hij terechtgewezen: in Noord-Korea wordt dat als beledigend ervaren. Vervolgens moet na een potje armpje drukken niet de verliezer, maar de winnaar zuipen: die krijgt het schaarse luxegoedje dat alcohol is in Noord-Korea als beloning. Dit soort scènes waren een bijzonder onderdeel van het programma, omdat op een vermakelijke manier behoorlijk diep werd ingegaan op een specifiek aspect van het gewone Noord-Koreaanse leven.
Naar goed Zuid-Koreaans gebruik werd ook niet bezuinigd op heftige emoties. Al kun je bij Nu onderweg om je te ontmoeten moeilijk beweren dat die ongepast zijn. Noord-Koreanen praatten er openlijk over hun detentie in één van de beruchte strafkampen, het gescheiden worden van familieleden tijdens de vlucht en de brute onvrijheden en angsten die het dagelijks leven in Noord-Korea kenmerken.
„Een van de scènes die me het meeste bij is gebleven, is hoe geëmotioneerd een Noord-Koreaanse vluchteling, Shin Eun-hee, reageerde op haar Zuid-Koreaanse paspoort”, vertelt Jang. En dan niet omdat ze eindelijk een verblijfsstatus in de vrije wereld had, maar vanwege de tekst op pagina één. „Daar staat dat de Zuid-Koreaanse staat haar zal beschermen, waar ze ook heen reist. Dat ontroerde haar zo erg, dat ze die tekst dagelijks opnieuw las.”
Kim Gun-rae / Foto: Seokyong Lee/Penta Press
Toch was het tijd om het concept te veranderen. „Het werd na acht jaar repetitief”, aldus Kim Gun-rae. „Er is nu ook veel meer informatie over Noord-Korea bekend bij burgers dan toen we met het programma begonnen, ook daar houden we rekening mee.” Wat niet veranderd is, is de doelstelling van Nu onderweg om je te ontmoeten. „Door historische gebeurtenissen van beide kanten van de grens te bekijken, leren we elkaar kennen als één volk – en wordt bijgedragen aan wederzijds begrip en aan hereniging.”
Waar het programma voorheen in korte, knallende segmenten inging op specifieke Noord-Koreaanse gebruiken en gebeurtenissen wordt nu een hele uitzending uitgetrokken voor één thema, dat negentig minuten lang wordt uitgediept. Nog altijd worden Noord-Koreaanse vluchtelingen actief betrokken bij het gesprek. Gaat dit de jonge kijker trekken? „We kozen deze special over de Vietnamoorlog vanwege de recente release van de nieuwe Top Gun”, geeft Jang toe.
Tegengaan van vooroordelen
Kritiek was er ook op het eerdere concept. Veel mensen vonden dat het leed van Noord-Koreanen gesensationaliseerd werd en dat er te veel grappen werden gemaakt middenin ernstige gesprekken. Jang, zelf afkomstig uit de comedy- en entertainmentwereld, nuanceert dit desgevraagd. „Je hoeft niet altijd maar serieus te zijn, er moet ook gelachen kunnen worden, sámen”, vertelt zij tussen twee opnamesessies door. Om te zorgen dat er daadwerkelijk een breder publiek naar de show kijkt, moet er ook vermaak zijn. „We hebben veel mensen de ogen geopend over Noord-Korea en veel opvattingen veranderd over Noord-Koreaanse vluchtelingen. Dat Zuid-Koreanen zien dat Noord-Koreanen ook vooral om hun families geven is belangrijk, dat verbindt.”
De meeste Noord-Koreaanse (oud-) deelnemers lijken niet ontevreden met de toon van Nu onderweg om je te ontmoeten. Vluchtelingen zeggen vaak dat de show bijdraagt aan het tegengaan van vooroordelen over en discriminatie van Noord-Koreanen in Zuid-Korea. „Ik kreeg een tweede kans om te leven, terwijl ik dacht dat mijn doodvonnis getekend was”, zegt de uit Noord-Korea gevluchte Han Soo-ae (32). „Dit programma slaat een brug tussen Noord- en Zuid-Koreanen en draagt bij aan wederzijds begrip. Daar draag ik graag zo veel als ik kan aan bij.” Dat vindt ook Lee Chol-un (36), die na een carrière bij de beruchte inlichtingendienst eind 2016 uit Noord-Korea vertrok. „Als Zuid-Koreanen de cultuur van Noord-Korea zouden kennen, zou samenwerking zoveel makkelijker gaan. Ik zie het vanuit mijn positie als mijn plicht om mensen hier te onderwijzen over Noord-Korea.”
Volgens Jang zijn opnames van Nu onderweg om je te ontmoeten veelvuldig op usb-sticks naar Noord-Korea gesmokkeld. „De Kim-familie haat deze show. Ze kunnen wel roepen dat het gefabriceerd is, maar hier zien kijkers Noord-Koreanen zelf aan het woord”, aldus de programmamaker.
„Jang is Kim Jong-uns grootste vijand”, voegt Kim lachend toe. „Zij heeft meer Noord-Koreaanse vluchtelingen geïnterviewd dan de [Zuid-Koreaanse] Nationale Veiligheidsdienst.”
Een eerdere versie van dit artikel verscheen op 5 september 2022 bij NRC.
Ik was ik te gast bij VPRO Bureau Buitenland om samen met Paul Verhagen te spreken over het bezoek van de Amerikaanse president Joe Biden aan Zuid-Korea en Japan, waarbij ook de Covid-situatie in en raketproeven van Noord-Korea ter sprake kwamen. Het fragment is hier terug te luisteren:
Ik sprak met Nu.nl over de jongste Noord-Koreaanse test van een nieuw type kruisraket, dat een bereik van zeker 1.500 kilometer heeft. De test kwam kort na een Noord-Koreaanse militaire parade en het heropstarten van een kernreactor in Yongbyon, maar óók rap na een Zuid-Koreaanse test met een nieuw type raket.
Nee, niet het Noord-Koreaanse regime, maar mijn boek ‘De Kim-dynastie. Geschiedenis van Noord-Korea’ is vandaag drie jaar oud geworden, happy birthday! 🙂 Voor wie in tijden van corona wat wil bijlezen over dit boeiende land, bestel het boek hier bij de uitgever of bij je lokale boekhandel
In het boek bespreek ik zeven decennia van een van de meest onbegrepen en tot de verbeelding sprekende landen ter wereld. Ik tracht het verhaal van het echte Noord-Korea bloot te leggen – het land dat 25 miljoen mensen als hun thuis beschouwen – zonder voorbij te gaan aan hoe het regime werkt en aan de bijzondere anekdotes die de Noord-Koreaanse geschiedenis rijk is. Met het boek wil ik mensen bekend maken met de historie van het land, maar ook handvatten aanreiken om het Noord-Korea van nú beter te begrijpen. Wanneer mensen Noord-Korea niet langer mysterieus, irrationeel of onvoorspelbaar noemen, acht ik mijn missie geslaagd.
De officiële omschrijving: Hoe heeft het zover kunnen komen? Die vraag klinkt de afgelopen tijd geregeld wanneer het over Noord-Korea gaat. In De Kim-dynastie vertelt journalist en historicus Casper van der Veen de geschiedenis van het communistische land dat geleid wordt door Kim Jong-un. De Kim-familie regeert al meer dan zeventig jaar met ijzeren vuist over het Aziatische land, dat ondanks armoede en voedseltekorten de internationale gemeenschap bedreigt met kernwapens, langeafstandsraketten en cyberaanvallen.
Van der Veen prikt door mythes en clickbait heen om zo het echte Noord-Korea bloot te leggen. Hier zien we geen onvoorspelbaar, gestoord of irrationeel bewind, maar een machiavellistisch en strategisch calculerend systeem dat alles doet om aan de macht te blijven. De 25 miljoen Noord-Koreaanse burgers krijgen in dit boek ook de rol die ze in andere media wordt ontzegd. Ze zijn geen willoze gehersenspoelde robots, maar mensen met overtuigingen, dromen en ervaringen – net als elders ter wereld.
In De Kim-dynastie blijven werkelijk gebeurde absurde situaties niet onderbelicht. Een greep: de ontvoering van een Zuid-Koreaanse topregisseur en -actrice door Kim Jong-il om propagandafilms te maken, hoe een van de Kims zijn recht op de troon verloor door een trip met een vals paspoort naar Tokio en hoe Pyongyang een passagiersvliegtuig opblies in de hoop de Olympische Spelen in Seoul te frustreren.
Van der Veen biedt de lezer een helder overzicht van de recente geschiedenis van Noord-Korea en een beter begrip van de modus operandi van het huidige bewind.
Op NPO Radio 1 sprak ik bij BVSC over de afzegging van Noord-Korea op de Olympische Spelen in Tokio vanwege de coronapandemie. Het is de eerste keer sinds 1988 dat Noord-Korea bij de Spelen afwezig is. Dat jaar boycotte het land het evenement omdat het in Zuid-Korea plaatsvond.
Een jaar voor de Spelen in Seoul van 1988 pleegde Noord-Korea een terroristische aanslag op een Zuid-Koreaans passagierstoestel, in de hoop mensen te ontmoedigen het evenement te bezoeken. 115 mensen kwamen om het leven. Een van de aanslagplegers pleegde zelfmoord, de ander werd later opgepakt in Bahrei en uitgeleverd aan Zuid-Korea. Daar kreeg ze de doodstraf, maar kreeg later gratie. Ze schreef een boek over haar opleiding tot geheim agent in Noord-Korea.
Voor Zuid-Korea was de terroristische aanslag een traumatische gebeurtenis. Desondanks waren de Spelen van 1988 een groot succes waarin het net democratiserende Zuid-Korea zich op nieuwe wijze presenteerde aan de wereld.
De Zuid-Koreaanse president Moon Jae-in hoopt dat de Olympische Spelen in Japan kunnen zorgen voor toenadering tussen Noord- en Zuid-Korea. Heeft hij een punt? Ik sprak erover op NPO Radio 1:
Vandaag is het exact 75 jaar geleden dat Noord- en Zuid-Korea in twee landen werden opgedeeld. De opsplitsing was bedoeld voor maximaal vijf jaar, maar duurt driekwart eeuw later nog altijd voort. Wat heeft dit voor gevolgen gehad voor de bevolking en waardoor vond er nooit hereniging plaats? Lees hierover mijn artikel in Trouw:
In het Chinese Chengdu zitten dinsdag China, Japan en Zuid-Korea om tafel. Hoog op de agenda: Noord-Korea en een handelsconflict.
De weer oplaaiende Noord-Koreaanse dreiging domineert de agenda in Chengdu. Het regime van Kim Jong-un heeft de Verenigde Staten een deadline gegeven tot het einde van het jaar om met een doorbraak in de vastgelopen onderhandelingen over de brug te komen, het liefst in de vorm van sanctieverlichting. Eerder deze maand dreigde Pyongyang dat de VS zelf bepalen welk „kerstcadeau” ze krijgen, waarmee het communistische bewind hint op een raketlancering.
Zeker twee Mercedes-luxemodellen van de Noord-Koreaanse dictator Kim Jong-un zijn verscheept vanuit de haven van Rotterdam. Dat blijkt uit onderzoek van het Amerikaanse Center for Advanced Defense Studies. Uit het onderzoeksrapport blijkt ook dat zeker negentig landen luxegoederen naar Noord-Korea hebben geëxporteerd, veel meer dan tot nu toe werd aangenomen.
De uit Rotterdam vervoerde luxeauto’s betreffen een Maybach S62 en een Maybach S600 Pullman Guard, respectievelijk een half miljoen en 1,6 miljoen dollar in waarde. De wagens werden in juni 2018 op een containerschip geladen, dat koers zette naar het Chinese Dalian. Dat bleek echter niet het eindstation: via een reeks havens in Zuid-Korea, Japan en Rusland eindigden de auto’s uiteindelijk in Noord-Korea.
De containers werden geëxporteerd door Slavenburg & Huyser, een in Rotterdam gevestigde rederij-agent en expediteur. De vracht werd „destijds te goeder trouw geëxporteerd in de hoedanigheid van expediteur via de Chinese rederij Cosco vanaf Rotterdam naar Dalian, alwaar onze verantwoordelijkheid en zicht op de containers stopte”, zo liet directeur Leo Poot donderdag tegenover NRC weten. „Wij wisten niet dat de containers uiteindelijk naar Noord-Korea zouden gaan. Als wij dat van tevoren hadden geweten, hadden we de opdracht nooit geaccepteerd.”
Eerder liet Daimler, producent van de auto’s, weten geen idee te hebben hoe Kim Jong-un aan hun producten is gekomen. ,,Voor Daimler is de correcte uitvoer van producten in overeenstemming met de wet een fundamenteel principe van verantwoorde bedrijfsvoering”. Eerder dit jaar werd in de Rotterdamse haven een lading met 90.000 flessen wodka bedoeld voor het Noord-Koreaanse regime onderschept.
Na aankomst in het Chinese Dalian voer het schip met de Mercedessen door naar het Japanse Osaka en vervolgens naar het Zuid-Koreaanse Busan. In die havens werden de containers niet geopend voor inspectie. In Busan werd de vracht geladen op het schip DN5505, dat op 1 oktober 2018 uit de haven vertrok richting de haven van Nachodka aan de Russische oostkust, op een steenworp van Vladivostok. Het vaartuig zou naar schatting op 5 oktober op de plaats van bestemming arriveren.
Nog voor het schip Zuid-Koreaanse wateren verlaten had, werd de AIS-transponder aan boord uitgeschakeld. Dit apparaat zendt met een ultrakortegolfsignaal de locatie, snelheid en identiteit van het schip uit, waardoor het via de satelliet gevolgd kan worden. Achttien dagen lang was de DN5505 van de radar. Toen de transponder op 19 oktober weer aanging, voer het schip weer in de buurt van Busan. De auto’s waren inmiddels van boord, het schip vervoerde nu een vracht antraciet.
Ondertussen arriveerden in de periode dat het schip de sensor uit had staan drie Noord-Koreaanse vrachtvliegtuigen in het Russische Vladivostok. De toestellen vervoeren vaker de auto’s van Kim Jong-un tijdens buitenlandse staatsbezoeken, maar doen normaal nooit Vladivostok aan. Aangenomen wordt dat de auto’s vanuit het Russische Verre Oosten naar Pyongyang zijn gevlogen. Drie maanden later werd Kim Jong-un voor het eerst gespot in de Maybach S600.
De DN5505 voer onder de vlag van Togo, maar is eigendom van een bedrijf gevestigd op de Marshalleilanden, met een Russische directeur en een Chinese veiligheidsmanager. Het inzetten van verschillende nationale jurisdicties bij vrachtvervoer is een klassieke tactiek om exportembargo’s te omzeilen.
Het is sinds oktober 2006 verboden om luxegoederen naar Noord-Korea te exporteren. Die maand voerde het communistische land zijn eerste kernproef uit. Ondanks de vele sancties exporteerden tussen 2015 en 2017 zeker negentig landen luxeproducten naar Noord-Korea.
In de dertien daaropvolgende jaren volgden meer sanctiepakketten, met name in 2017. Dat jaar testte het communistische land een waterstofbom en meerdere intercontinentale raketten. Hoewel Kim Jong-un sindsdien meerdere tops heeft gehad met staatshoofden uit de VS, China, Zuid-Korea en Rusland en heeft beloofd toe te werken naar ,,denuclearisering van het Koreaanse schiereiland” zijn de VN-sancties tegen zijn land nog altijd van kracht.
Een eerdere, kortere versie van dit artikel verscheen op 17 juli 2019 in NRC Handelsblad en op nrc.nl .
:strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2022/09/vierkantweb-0509culkoreadefector3.jpg)
:strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2022/09/vierkantweb-0509culkoreadefector9.jpg)
