Het is sinds jaar en dag een populair uitje voor toeristen in Zuid-Korea: een dagje mee met de DMZ-tour, waarbij je wordt rondgeleid door het zwaarbewaakte grensgebied dat Noord- en Zuid-Korea van elkaar scheidt. Op één punt kun je zelfs Noord-Koreaanse grenswachten in de ogen kijken en één tot twee meter de grens oversteken, bij de blauwe huisjes in Panmunjom waar beide zijden soms onderhandelen. Dinsdag verraste een Amerikaanse man zijn groepsgenoten door op dit punt ineens de grens over te rennen.

Over de identiteit van de oversteker is officieel nog niets bekend, maar niet bij naam genoemde Amerikaanse overheidsfunctionarissen bevestigen tegenover CBS News en persbureau Reuters dat het gaat om een militair, zoals de Zuid-Koreaanse krant Dong-A Ilbo eerder op de dag al meldde. „We geloven dat hij momenteel wordt vastgehouden in Noord-Korea en werken met onze contacten bij het Noord-Koreaanse leger om dit incident op te lossen”, liet het VN-commando ter plaatse weten. Een toerist die mee was zei tegenover NK News dat de man hard gelachen zou hebben bij zijn oversteek.

Volgens CBS News zou het gaan om Travis King, die om niet nader gespecificeerde „disciplinaire redenen” op het punt stond om Zuid-Korea uitgezet te worden. Hij zou naar de luchthaven zijn gegaan om een vlucht terug naar de VS te nemen, maar slaagde erin het vliegveld te verlaten en deel te nemen aan een DMZ-tour. Er zijn in Zuid-Korea in totaal ruim 28.000 Amerikaanse militairen gestationeerd.

De Amerikaanse minister van Defensie Lloyd Austin bevestigde de naam van de militair niet, maar wel dat hij waarschijnlijk in Noord-Koreaanse hechtenis is. „We houden de situatie nauwlettend in de gaten en werken eraan om de familieleden van de soldaat op de hoogte te stellen”, zei Austin, die opmerkte dat hij zich vooral zorgen maakt over het welzijn van de militair. „Dit zal zich de komende dagen en uren ontwikkelen.”

Sinds het uitbreken van de coronapandemie laten Noord-Koreaanse militairen zich nog maar mondjesmaat zien bij het deel van de grens waar DMZ-tours langskomen. Dat zou volgens een ooggetuige ook deze dinsdag het geval zijn geweest. Wel zijn er langs de rest van de grens veel eenheden gestationeerd. Dat de Amerikaan erin slaagde Noord-Korea in te rennen, is bijzonder: toeristen die deelnemen aan de tour worden doorgaans strak in de gaten gehouden door de meereizende militairen en gidsen.

Vanuit Noord-Korea is nog geen reactie gekomen. Het totalitaire land heeft zijn grenzen al drie en een half jaar geleden gesloten vanwege corona, waar de autoriteiten erg bang voor zijn. De schaarse goederen die nog geleverd werden, moesten vaak twee weken in quarantaine en burgers werd zelfs gewaarschuwd van sneeuw af te blijven die vanuit de richting van China het land in kwam. De kans is dan ook groot dat de overgestoken Amerikaan een tijd in quarantaine moet doorbrengen. Wat de beweegredenen van de man ook zijn, Pyongyang zal het incident proberen te benutten voor propagandadoeleinden.

Spanningen

Sinds de onderhandelingen tussen de toenmalige Amerikaanse president Donald Trump en de Noord-Koreaanse dictator Kim Jong-un in 2019 op niets uitliepen, is er vrijwel geen overleg geweest tussen Washington en Pyongyang. De aanhouding van de Amerikaan kan daar mogelijk verandering in brengen.

Afgelopen week liepen de spanningen tussen Noord-Korea en de VS weer op. Eerst dreigde Kim Yo-jong, de zus van de Noord-Koreaanse leider, Amerikaanse spionagevliegtuigen die het luchtruim van het communistische land schenden neer te laten schieten. Kort daarna testte Noord-Korea de Hwasong-18, zijn meest geavanceerde type intercontinentale raket. In reactie daarop voerden de Zuid-Koreaanse en Amerikaanse luchtmacht gezamenlijke oefeningen uit. Daarbij kwam ook de B-52 Stratofortress-bommenwerper in actie, die geschikt is voor nucleaire aanvallen.

En dinsdag kwam de Amerikaanse nucleaire onderzeeër USS Kentucky aan in de Zuid-Koreaanse havenstad Busan. Het is de eerste keer in vier decennia dat een Amerikaanse onderzeeër die raketten met kernkoppen kan afschieten een Zuid-Koreaanse haven aandoet. Seoul en Washington hielden dinsdag overleg in hun nieuw opgerichte Nuclear Consultative Group (NCG), waarin zij beloofden het Noord-Koreaanse regime te „beëindigen” als het massavernietigingswapens zou gebruiken.

De actie van de overgestoken Amerikaan is in strijd met zowel Zuid-Koreaanse, Amerikaanse als Noord-Koreaanse wetgeving. Het is verboden om vanuit Zuid-Korea de grens naar het noorden over te steken. Noord-Korea heeft de grenzen gesloten vanwege de coronapandemie. En voor Amerikanen geldt sinds juli 2017 een reisverbod naar Noord-Korea, na de dood van de 22-jarige Amerikaanse toerist Otto Warmbier.

Zendelingen

Laatstgenoemde werd in januari 2016 aangehouden in Pyongyang voor het stelen van een propagandavlag en stierf anderhalf jaar later, kort nadat hij in comateuze toestand was gerepatrieerd naar het Amerikaanse Cincinatti. Waardoor hij precies is overleden, is nooit bekend geworden. Andere Amerikanen die door de jaren heen zijn opgepakt in Noord-Korea werden vaak beschuldigd van het al dan niet stiekem achterlaten van bijbels of het op andere manieren proberen te bekeren van Noord-Koreanen tot het christendom. Noord-Korea staat al twintig jaar bijna onafgebroken op nummer één op de Open Doors Ranglijst Christenvervolging en probeert iedere vorm van religie buiten de deur te houden – het christendom voorop.

In 2013 werd een 85-jarige Amerikaanse toerist 42 dagen lang vastgehouden omdat hij tijdens de Koreaanse Oorlog (1950 -1953) „oorlogsmisdaden” zou hebben begaan. Veel opgepakte Amerikanen en Zuid-Koreanen kwamen vrij na het bezoek van een Amerikaanse hoogwaardigheidsbekleder, dat voor Noord-Koreaanse propaganda kan worden ingezet. Onder meer Bill Clinton, Jimmy Carter, James Clapper en Mike Pompeo reisden naar het communistische land om buitenlandse gevangenen vrij te krijgen.

Het is niet de eerste keer dat een Amerikaan of andere buitenlander vrijwillig naar Noord-Korea vertrekt of zelfs overloopt. In 2014 probeerde de Amerikaanse toerist Matthew Miller asiel aan te vragen in Noord-Korea, waar hij werd opgepakt en na 212 dagen werd teruggestuurd naar de VS. In de jaren zestig liepen vier Amerikaanse militairen die dienden aan de Zuid-Koreaanse kant van de grens over naar Noord-Korea. Zij ontvingen allen het staatsburgerschap en kregen een bijzondere baan: zij mochten als acteurs in Noord-Koreaanse films de imperialistische slechteriken spelen. Drie van hen stierven in Noord-Korea, alleen Charles Robert Jenkins wist in 2004 het land te verlaten. In 1979 en 1982 liepen nog eens twee Amerikanen over naar het communistische land.

Een eerdere versie van dit artikel verscheen op 18 juli 2023 bij NRC.