Het mondialiseren van Noord-Korea en de Noord-Koreanen, voor minder doet dr. Park Chan-mo het niet. Lachend zegt de rector van de Pyongyang University of Science and Technology (PUST) dat hij dan al wel 88 mag zijn, maar niet kan wachten om zijn activiteiten in het totalitaire land te hervatten. Op deze voornamelijk door westerse christelijke organisaties gefinancierde universiteit studeren Noord-Koreaanse elitejongeren sinds 2010 informatica en technische vakken.
PUST is een unieke organisatie: het is de eerste en enige met privaat, buitenlands geld gefinancierde universiteit in Noord-Korea. De docenten zijn grotendeels christelijke vrijwilligers uit onder meer de Verenigde Staten, Canada, het Verenigd Koninkrijk en Australië. Voor het RD interviewde ik Park over zijn werk in Noord-Korea.
Afgelopen zaterdag presenteerde Noord-Korea twee nieuwe typen raketten in een militaire parade. Ook gaf Kim Jong-un een toespraak. Social distancing en mondkapjes waren geheel afwezig op het massa-evenement.
Na sinds november 2018 van de radar te zijn verdwenen, is de Noord-Koreaanse waarnemende ambassadeur in Italië eindelijk terecht. Jo Song-gil blijkt via een derde land te zijn gevlucht naar Zuid-Korea, zo werd eerder deze maand bekend. En dat dit publiek gemaakt werd, schoot veel mensen in het verkeerde keelgat.
Jo werkte sinds 2015 op de ambassade in Rome als secretaris en werd in 2017 waarnemend ambassadeur, toen de zittende vertegenwoordiger als vergelding voor een Noord-Koreaanse kernproef het land uit werd gezet. Op 10 november 2018, vlak voor hij zou terugkeren naar Pyongyang, verscheen Jo niet meer op zijn werk. Ook van zijn echtgenote ontbrak ieder spoor.
Al snel deed het gerucht de ronde dat het echtpaar het land ontvlucht was en asiel had aangevraagd in een onbekend westers land. Dit kwam blijkbaar ook het Noord-Koreaanse bewind ter ore. Dat liet Jo’s achtergebleven 17-jarige dochter ophalen door ambassademedewerkers. Vier dagen na zijn verdwijning werd het meisje teruggevlogen naar Pyongyang. De Italiaanse staatssecretaris van Buitenlandse Zaken Manlio Di Stefano reageerde woedend: ‘Ze loopt nu het risico te worden gemarteld door een van de slechtste regimes ter wereld. Degenen die dit hebben laten gebeuren, zullen boeten’.
Nu hebben Zuid-Koreaanse politici bekendgemaakt dat Jo en zijn vrouw al in juli aankwamen in Zuid-Korea. Dit zorgde direct voor een storm van kritiek in Zuid-Koreaanse media. Nu bekend was dat Jo naar de ‘aartsvijand’ was overgelopen, zou zijn dochter in Noord-Korea ernstig gevaar lopen op vervolging. De Zuid-Koreaanse overheid lijkt met die gedachte dan ook de aankomst van Jo bewust geheim te hebben gehouden. Minister van Buitenlandse Zaken Kang Kyung-hwa zegt geen idee te hebben hoe de informatie heeft kunnen uitlekken.
Jo komt uit een Noord-Koreaanse elitegeslacht en ook zijn vader en schoonvader werkten als ambassadeur. Hij is een van de hoogstgeplaatste Noord-Koreanen die ooit is ‘overgelopen’ naar het Zuiden. In 1997 wandelde de Noord-Koreaanse topideoloog Hwang Jang-yop in Beijing de Zuid-Koreaanse ambassade binnen om asiel aan te vragen. Hwang was de bedenker van de Noord-Koreaanse staatsideologie Juche en zijn overlopen werd vergeleken met ‘alsof Joseph Goebbels zou zijn overgelopen’. Na zijn aankomst in Seoul wijdde hij de rest van zijn leven aan het bekritiseren van de onmenselijkheid van het Noord-Koreaanse regime, waarover hij twaalf boeken en honderden artikelen schreef. In zijn land van herkomst werd zijn hele familie gezuiverd.
In 2016 liep een andere prominente Noord-Koreaan over naar Seoul: vice-ambassadeur voor het Verenigd Koninkrijk Thae Yong-ho. Ook hij werd na zijn aankomst een prominent criticaster van Pyongyang en mensenrechtenactivist. Thae spreekt vloeiend Engels en is geregeld te gast in podcasts, radioprogramma’s of het Amerikaanse Congres om over de wantoestanden in Noord-Korea te spreken. Inmiddels probeert hij zijn invloed in de politiek aan te wenden: eerder dit jaar werd hij namens de Conservatieven gekozen in het Zuid-Koreaanse parlement. Thae zegt dat het staande praktijk van Pyongyang is om familieleden van gevluchte Noord-Koreanen te straffen. ‘Kim misbruikt zelfs de liefde tussen ouders en kinderen’. Volgens hem zijn er meer prominente Noord-Koreanen naar het Zuiden gevlucht, maar is dit vanwege hun achtergebleven familie nooit bekendgemaakt.
Dit artikel is geschreven voor de rubriek ‘In de Wereld’ van De Groene Amsterdammer.
In Noord-Korea rijden zo weinig auto’s dat wanneer er eens eentje langs zoeft politieagenten en militairen in de houding schieten en het voertuig salueren. In zo’n luxetransportmiddel moet immers wel een hoge pief zitten. In de zes jaar dat journalist Eric Talmadge door het land reed, werd hij door tal van soldaten gesalueerd. Als Amerikaan nog wel, in Noord-Korea staatsvijand nummer één, ze moesten eens weten. Vorige maand overleed Talmadge op 57-jarige leeftijd in Tokio aan een hartaanval.
Dergelijke reportages waren tekenend voor Talmadge, de enige westerse journalist die semi-permanent verslag deed vanuit Noord-Korea. De Amerikaan nam in 2013 de leiding over van het hoofdkantoor van persbureau AP in Pyongyang, tot voor kort het enige westerse medium met een bureau in Noord-Korea. Direct was Talmadge duidelijk wat hem te doen stond: niet zozeer kernproeven en propaganda analyseren, maar zijn aanwezigheid in het communistische land gebruiken om de levens, gedachten en verlangens van gewone Noord-Koreanen te tonen.
Met die missie wist Talmadge vermoedelijk meer mensen te bereiken via zijn fotokanaal op Instagram dan met zijn gedetailleerde reportages voor AP. De journalist plaatste beelden van burgers die aan het strand mosselen bakten op brandende benzine, van fabrieken voor zeep en kimchi in Pyongyang en van kapperszaken en ontharingssalons. Talmadge berichtte ook graag over het eten dat hij aantrof in het land, van Koreaanse pannenkoek en lokale vissoep tot junk food en – jawel –hondenvlees. Zijn populairste video, met meer dan een miljoen weergaven, toont hoe Noord-Koreanen reizen via de diepste metrolijn ter wereld. Het gewone leven dus. Uiteraard ook veel foto’s van marcherende militairen en van mensenmassa’s voor standbeelden van de Kim-dynastie: het politieke is nu eenmaal óók persoonlijk in Noord-Korea.
Het gewone Noord-Koreaanse leven maakt ook de hoofdmoot uit van Talmadges geschreven werk, dat zich kenmerkt door droge humor. Zo schreef hij een reportage over een winkelcentrum waarin naast grote flatscreens struisvogelhuid, “neo-Viagra” en energy drink werden verkocht. Hij bezocht een worstenfabriek en ’s wereld grootste nooit in gebruik genomen gebouw (een hotel van 105 verdiepingen). Ook omschreef hij kleine culturele veranderingen, zoals de opkomst van een Noord-Koreaanse “K-popband” en de populariteit van hippe sneakers.
Soms bleek Talmadges aanwezigheid in Noord-Korea zelfs contraproductief voor berichtgeving over actuele ontwikkelingen. Toen het Koryo-hotel in Pyongyang in brand vloog zweeg AP in alle talen, terwijl concurrent Reuters wél actueel nieuws over de brand had en zelfs toeristen in Noord-Korea wist te spreken. In 2014 stortte een appartementencomplex in Pyongyang in, waarbij tientallen mensen om het leven kwamen. AP berichtte erover vanuit Seoul, terwijl het Noord-Koreaanse AP-filiaal op enkele minuten rijden van de plek des onheils lag. Talmadge verklaarde dat hij op het moment van het ongeluk niet in Pyongyang was en dat toen hij terugkwam niemand hem over de instorting vertelde.
De keuze van AP om een kantoor in Pyongyang te openen is de afgelopen jaren niet zonder kritiek gebleven. Zo stelde de specialistische website NKNews dat AP vanuit Pyongyang bewust vrijwel niet bericht over Kim Jong-un, dat de Noord-Koreanen waarmee AP werkt worden aangeleverd door de staat en dat exclusieve interviews met Amerikaanse politieke gevangenen niet gepubliceerd werden – om het regime niet tegen de schenen te schoppen. AP reageerde dat ze inderdaad werken met Noord-Koreaanse ‘journalisten’, aangezien dit verplicht is in het land. Het persbureau ontkent echter staatspropaganda of andere feitelijke onjuistheden te hebben bericht vanuit Pyongyang. Talmadge merkte verder op dat hij vrij kon opschrijven wat hij wilde en dat geen enkel artikel van hem ooit gescreend was door een censor.
Talmadge werd in 1962 geboren in Renton, een voorstad van Seattle. Als scholier ging hij op uitwisseling naar Japan, waar hij zich na zijn afstuderen als journalist in de jaren tachtig zou vestigen. Vóór zijn AP-tijd schreef hij voor Japanse media over Noord-Korea, en duidde hij voor Japanse tv-zenders ontwikkelingen in het land. Talmadge was een fervent bowler en wist op reportages op de meest afgelegen plekken in Azië nog een bowlingbaan te vinden. De journalist hield zich verder bezig met mediteren, hardlopen, zwemmen en fietsen. Het was hem niet toegestaan zich onafgebroken in Pyongyang te vestigen. Elke maand reisde Talmadge vanuit Japan naar Noord-Korea en bleef hij daar tien dagen – of zo lang als het bewind het hem toestond.
Talmadge hekelde mensen die een eenzijdig beeld schetsten van Noord-Korea. “Denk nooit dat je Noord-Korea werkelijk begrijpt”, zei hij tegen een collega. “Het heeft meer hoeken dan alle plekken waar ik ooit geweest ben.” In het gesloten land behield Talmadge zijn journalistieke nieuwsgierigheid, die hem ertoe dreef om altijd toegang proberen te krijgen tot nieuwe locaties – zelfs als hij al honderd keer nul op het rekest had gehad. “Ik ben er verrast en op zekere manier gerustgesteld, om te zien hoe gewone Noord-Koreanen geven om dezelfde zaken als iedereen: hun familie, hun financiën, hun gezondheid en hun vrienden”, zei hij in 2015.
Het werken in Noord-Korea beïnvloedde ook hoe Talmadge zijn thuissituatie in Japan waardeerde. “Elke keer […] denk ik dan: ik kan overal heengaan waar ik wil”, aldus de journalist. “Dat zie ik al niet meer als vanzelfsprekend”.
Collega Justin McCurry, correspondent van The Guardian in Japan, schreef dat journalisten die Noord-Korea vanuit andere delen van Oost-Azië coveren, Talmadge veel verschuldigd zijn. Hij slaagde er volgens McCurry in ondanks „de beperkingen waaronder hij moest werken” om gewone Noord-Koreanen tot leven te wekken en het land een menselijk gezicht te geven. „Daarvoor zal ik hem altijd dankbaar zijn.”
Jean H. Lee, de eerste AP-chef in Pyongyang, postte na diens overlijden een foto van Talmadge, buiten de bowlingbaan van Pyongyang. “Dit is hoe hij graag herinnerd zou willen worden. […] Ik hoop dat hij nu strikes scoort in de Gold Lane van het hiernamaals.”
Een eerdere versie van dit artikel verscheen op 1 juni 2019 bij NRC
Lees hier mijn necrologie voor @nrc van Eric Talmadge (1962 – 2019), bureauchef / correspondent van persbureau @AP in Pyongyang & de enige westerse journalist die semi-permanent verslag deed vanuit Noord-Korea https://t.co/YzZdKWS6pf
Toen de Noord-Koreaanse Kim Eun-a aangerand werd door een politieagent en advocaat, kwam het niet in haar op om aangifte te doen, omdat dergelijke zaken aan de orde van de dag zijn in Noord-Korea. „Dit soort misbruik wordt zo vaak gepleegd door overheidsfunctionarissen en eigenlijk iedere man met macht, dat het bij niemand opkomt een zaak aan te spannen”, aldus Kim. „De ‘wetshandhavers’ zijn zelf de daders, dus waar kun je heen? Het idee dat seksueel geweld slecht is, dat het niet mijn schuld zou zijn en dat een ‘wetshandhaver’ zou moeten proberen me te beschermen is niet eens in me opgekomen toen ik in Noord-Korea woonde”.
Van marktvrouwen tot actrices
Zoals Kim zijn er velen in Noord-Korea. Human Rights Watch interviewde 54 vrouwen die na het aantreden van huidige leider Kim Jong-un het land ontvluchtten. Ook sprak de mensenrechtenorganisatie met acht voormalige Noord-Koreaanse functionarissen. Niet eerder werd zo uitgebreid specifiek onderzoek gedaan naar seksueel geweld in het communistische land.
Het meeste misbruik werd volgens de ondervraagden gepleegd door leden van de bowibu, de Noord-Koreaanse veiligheidsdiensten. Dat gebeurde het vaakst in detentiecentra en bij informele markten, maar eigenlijk door het hele land. „We kozen favoriete actrices uit films en vroegen hotelpersoneel ze naar ons te brengen”, zei Goh Myun-chul die in Noord-Korea een hoge positie binnen de bowibu bekleedde. „Wie we ook kozen, ze werden binnen een uur naar onze kamers gebracht. Niemand wees ons ooit af.”
In Noord-Korea zijn markten formeel verboden, maar worden ze in de praktijk gedoogd. Dat maakt vrouwen die er werken extra kwetsbaar voor de veiligheidsdiensten, die hen geregeld dreigen met het ontnemen van hun inkomstenbron als zij niet doen wat hun wordt opgedragen. „Marktbewakers of politieagenten vroegen me vaak hen te volgen naar een lege kamer buiten de markt”, zei Oh Jung-hee. „Wat kon ik ertegen doen? Zij zien ons als [seks]speeltjes. Mannen zwaaien nu eenmaal de scepter over ons [vrouwen].”
‘Ik kreeg tenminste nog eten’
Veel Noord-Koreaanse vrouwen zwijgen over wat hun is aangedaan, omdat zij het zien als iets wat nu eenmaal bij het leven hoort. Een vrouw die werd verkracht door een politieagent en vervolgens weer werd vrijgelaten, zei dat ze pas in Zuid-Korea besefte dat ze verkracht was. „Op het moment zelf was ik niet ontdaan”, aldus Yoon Su-ryun. „Integendeel, ik vond dat ik geluk had gehad.”
Dit omdat ze na de mishandeling tenminste nog eten en kleding kreeg.
De meeste ondervraagden zeggen dat het in Noord-Korea nooit bij hen is opgekomen dat ze iets tegen de seksuele wanpraktijken konden doen, behalve proberen niet op te vallen en bepaalde plekken te mijden. Vrouwen die seksuele avances afwezen, werden vaak gestraft met inbeslagname van al hun handelswaar of met een enkele gang naar een van de beruchte Noord-Koreaanse strafkampen.
Vrouwen van wie bekend wordt dat zij verkracht zijn, krijgen in het patriarchale Noord-Korea vaak te maken met sociale uitsluiting en pesterijen. Dit omdat hun ‘seksueel pure’ imago is aangetast en omdat zij vaak de schuld krijgen van het seksuele geweld waarvan zij juist het slachtoffer zijn.
‘Vijf verkrachtingen per jaar’
Terwijl het mannen met macht zijn die het misbruik plegen, is bescherming door deze zelfde mannen het enige middel dat vrouwen kunnen inzetten om aan verkrachting en aanranding te ontkomen. Alleen echtgenotes van partijleden of mannen met een hoge positie in Noord-Korea worden standaard met rust gelaten.
Zelfs in de Noord-Koreaanse variant van de Koreaanse taal is terug te zien hoe weinig kennis er in het land is van seksueel geweld. Zo kent het noordelijke Koreaans geen term voor huiselijk geweld.
Een schrijnend voorbeeld was toen een Noord-Koreaanse afgevaardigde een onderhoud had met de commissie die toeziet op het VN-vrouwenverdrag, dat mondiaal discriminatie tegen vrouwen moet tegengaan. Pyongyang tekende het verdrag in 2001. Raadslid Park Kwang-ho kon niet uitleggen hoe zijn land ‘discriminatie van vrouwen’ definieerde. Hij had nog nooit van de term ‘verkrachting binnen het huwelijk’ gehoord en vroeg de commissie hem uit te leggen wat dit betekende. Toen de kwestie ter sprake kwam van vrouwen die bang waren hun baan te verliezen als ze niet met hun leidinggevende naar bed zouden gaan, zei Park dat het de keuze van de vrouw zelf is om in te stemmen of niet – en betoogde dat de chef niet gestraft dient te worden.
In 2015, het laatste jaar waarover Noord-Korea data verschafte, werden volgens de overheid slechts vijf mensen veroordeeld voor verkrachting. Terwijl Pyongyang met deze cijfers vermoedelijk wil beargumenteren dat Noord-Korea een misdaadvrij paradijs is, geven deze statistieken volgens Human Rights Watch vooral aan dat de regering het aanpakken van seksueel geweld op geen enkele wijze serieus neemt.
Een eerdere versie van dit artikel verscheen op 1 november 2018 in NRC Handelsblad
